LTS: "Công minh lịch sử và công bằng xã hội" là một vấn đề vốn nhạy cảm, nhất là trong thời điểm đất nước hội nhập. Cũng là một đề tài nghiên cứu tâm đắc của GS Văn Tạo, nguyên Viện trưởng Viện Sử học Việt Nam, thông qua một bài viết đăng trên báo Nhân Dân cách đây 15 năm.
Mới đây, nhân dịp chúc mừng GS Văn Tạo tròn 85 tuổi, Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam đã tổ chức hội thảo khoa học xung quanh chủ đề này. Tại hội thảo, GS Văn Tạo đã tóm tắt về bối cảnh và quá trình nghiên cứu của ông về họ Khúc, họ Trịnh, họ Mạc, Tự lực Văn đoàn, nhân vật Phạm Quỳnh...
Những phát biểu của các chuyên gia, các nhà khoa học, các dòng họ được GS Văn Tạo đề cập, gợi ra khá nhiều vấn đề cần được nghiên cứu tiếp.
Nhận thức về quá khứ- công việc khó khăn
Lịch sử bao giờ cũng được viết lại bởi các nhà sử học đương thời. Nhưng cái nhìn sử học dưới con mắt các sử gia quá khứ, hiện tại, và nay mai là tương lai, hẳn không đơn giản. Vì nó phụ thuộc vào nền tảng lý luận, ý thức hệ tư tưởng và phương pháp luận mỗi nhà viết sử.
Vì thế, theo GS Nguyễn Đình Chú, đây là một vấn đề lớn và vô cùng quan trọng, vì nó thuộc nhận thức về quá khứ của chúng ta (các nhà viết sử). Chúng ta nhận thức về quá khứ còn nhiều cái chưa thật chính xác.
Ai cũng thèm khát công minh, nhưng phải có phương pháp luận, cách nghĩ và lý giải được các hiện tượng phức tạp.
Không thể phủ nhận được những giá trị của chủ nghĩa Mác. Nhưng hệ quy chiếu Mác-xít rõ ràng có những điều cần phải tiếp tục làm sáng tỏ trước thực tiễn Việt Nam.
Một ví dụ, như nhận thức về chế độ phong kiến. Chúng ta cứ nghĩ cái gì đó thuộc về phong kiến thì đều lạc hậu. Nhưng không hẳn như vậy. Bởi cho đến nay khi đọc lại văn sách thi đình, mới thấy giáo dục phong kiến cũng mang tính triết học và nhiều giá trị tích cực cần được xem xét.
Hay như vấn đề nhìn nhận lại quá khứ mới đây. Chúng ta nhìn nhận và xử lý thế nào về quan lại tham nhũng hiện nay? Nói chung, công minh lịch sử, làm về lịch sử đã khó mà làm về những vấn đề hiện tại lại càng khó.
Việc GS Văn Tạo đưa ra cũng là khát vọng lớn của ông, là khát vọng chung của xã hội. Ai cũng thèm khát công minh, nhưng phải có phương pháp luận, cách nghĩ và lý giải được các hiện tượng phức tạp.
Ở góc độ là con cháu của dòng họ Mạc, (một dòng họ đã phải đổi họ tên do những biến thiên lịch sử), GS.TS Phan Đăng Nhật (cháu của nhà cách mạng Phan Đăng Lưu) cho rằng, vấn đề công minh lịch sử và công bằng xã hội luôn là vấn đề phức tạp và lâu dài.
Trong lịch sử có 3 họ Mạc, Hồ và Tây Sơn từng bị coi là "ngụy triều". Họ Mạc bị đàn áp, tàn sát nặng nề nhất khiến con cháu phải chạy trốn, thay tên đổi họ chạy lên vùng cao và vào miền Trung. Tổng đốc Hoàng Diệu, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng... đều là con cháu họ Mạc.
 Gs Văn Tạo - Nguyên viện trưởng Viện Khoa học Lịch sử Việt Nam |
Khoa học càng ngày càng cởi mở hơn trong việc đánh giá lại nhà Mạc. Gần đây Tạp chí Xưa và Nay cho in một chuyên san về nhà Mạc. Trong đó có nhiều đánh giá đã thay đổi, sát thực với thực tiễn lịch sử. Viết sử sao cho đúng là một vấn đề quan trọng. Bởi một khi bị "dính vào lịch sử khó mà thay đổi".
Vừa rồi, Nhà nước đã đầu tư tài chính để xây dựng Thái miếu ở Dương kinh, làm cho con cháu họ Mạc đều phấn khởi.
Cũng ở góc độ con cháu dòng họ Dương tại Việt Nam, bà Dương Thúy Mỹ chia sẻ: Khi đọc bài của GS trên báo Nhân dân, (lúc đó bà là giảng viên dạy Triết học của Trường Đại học Y), tôi thấy đó là điều mới và dũng cảm.
Nghiên cứu lịch sử họ Dương có nhiều khuất lấp, mà GS Văn Tạo đã giải đáp cho. Ví dụ trường hợp Dương Vân Nga. Bà là người dũng cảm đã trao quyền, từ họ Khúc, Ngô, Đinh cho họ Lê. Mà lúc đó đây là việc tối kị. GS Văn Tạo đã làm được nhiều việc có ý nghĩa, bởi đánh giá lại quá khứ là công việc rất khó khăn.
"Nhìn rõ quá khứ để đi tới tương lai"
Nhìn một cách công tâm, lịch sử diễn ra qua từng sự kiện, nhưng được viết lại bằng cái nhìn của con người cụ thể, mà nhận thức, tư duy và phương pháp luận đều gắn với đặc điểm hoàn cảnh lịch sử, thời cuộc.
Cơ chế quản lý xã hội đổi mới, tất yếu dẫn đến sự thay đổi các thang bậc giá trị. Có những giá trị trước sai, bây giờ đúng. Có những giá trị trước tiên tiến, giờ đã xơ cứng, bảo thủ, lạc hậu, ngăn cản sự phát triển. Những hiện tượng đó có thể nhìn thấy ở bất cứ lĩnh vực nào từ kinh tế- xã hội đến văn hóa- giáo dục... Chính vì thế, sự công minh lịch sử và công bằng xã hội cũng là một vấn đề tất yếu xảy ra ở mọi quốc gia.
Thuộc thế hệ hậu sinh, nghiên cứu lịch sử trong bối cảnh xã hội có sinh hoạt dân chủ hơn, nhưng cũng đòi hỏi những người nghiên cứu lịch sử vừa có trí tuệ, vừa phải có bản lĩnh khoa học, GS.TS Nguyễn Quang Ngọc (Chủ tịch Hội Sử học Hà Nội, Phó Chủ tịch Hội Sử học Việt Nam) lý giải từ tư duy nghiên cứu đến kết quả thực tiễn.
Ông nhận thấy rằng, trong quá trình học tập và nghiên cứu lịch sử, quan niệm về sử học của mình do ảnh hưởng của phương Tây mà không nghĩ nhiều đến luận thuyết phương Đông, do đó nhiều quan niệm khô cứng.
Ở các trường học, các thầy dạy nhiều điều hay nhưng dễ tạo cho lớp học trò tư duy lối mòn, định kiến. Tư duy này là phi khoa học vì sử học là một ngành khoa học, nên tư duy phải thay đổi để cho càng ngày càng gần sự thật khách quan.
Gần đây, người ta phê phán ngành sử ghê gớm do điểm thi đại học năm 2011 của môn sử quá thấp. Nhiều người đổ lỗi cho sách giáo khoa, cho người viết sử kém. Tuy nhiên, cũng phải nhìn nhận rằng cho đến bây giờ sử học không được coi trọng lắm. Hơn 15000 điểm toán dưới 2 thì không ai ý kiến gì, dù toán là môn học chính và được đầu tư nhiều.
Trong khi ngành sử như là đứa con bị... ghẻ lạnh, không được đề cao. Vậy nên hàng nghìn bài điểm 0 môn lịch sử cũng "không là gì thảm hại lắm". Mà đó là sự thất bại của nền giáo dục chúng ta.
Là người "ngoại đạo" nhưng GS Chu Hảo cũng rất quan tâm tới các vấn đề khoa học xã hội. Ông cho rằng, nếu công minh lịch sử công bằng xã hội mà nội dung cốt yếu là nhìn nhận viết sử là việc hệ trọng, thì quan trọng nhất là công minh.
GS Chu Hảo cho biết, ông vừa đi Nhật Bản tham dự một hội thảo trù bị với ý nghĩa để học giả các nước (Nhật Bản, Trung Quốc, Việt Nam...) cùng đối thoại với nhau vì mục đích khoa học.
Trong các trường phổ thông ở Việt Nam chúng ta dạy rất đúng về lịch sử Trung Quốc nhưng ở Trung Quốc lại dạy sai về lịch sử Việt Nam. Các nhà sử học Trung Quốc đã từng đưa ra tư tưởng và xuất bản thành sách về vấn đề "Khép lại quá khứ để hướng đến tương lai". Nhưng bây giờ họ thấy cần phải "Nhìn rõ quá khứ để đi tới tương lại".
Đây không còn là vấn đề riêng biệt của giới sử học Trung Quốc, mà nó là vấn đề chung của mọi quốc gia. Và nó liên quan đến những nghiên cứu tâm đắc của GS Văn Tạo.
Lịch sử trong quá khứ có nhiều uẩn khúc mà chưa được biết vì nước ta chưa có cách làm sử mang tính học thuật. Hiện có 2 cách viết sử: Chính quyền giao cho 1 bộ phận chuyên chép sử; và các nhà nghiên cứu tự do theo sự lựa chọn của họ. .
Một nhà sử học kỳ cựu, và từng quản lý công tác đào tạo đại học- GS.TS Phan Hữu Dật nhận xét, công minh lịch sử và công bằng xã hội là vấn đề tế nhị và nhạy cảm. Đây là vấn đề được đưa ra lâu rồi, do đó nó không phải là vấn đề mới. Nhưng trong điều kiện hiện nay nêu lên như vậy lại là vấn đề mới. Và nó đã được báo Đảng hoan nghênh, chứng tỏ quan điểm đó được Đảng tán thành.
Vấn đề này không chỉ bó hẹp trong lịch sử mà đụng chạm tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội, nhất là việc đánh giá nhân vật, con người, sự kiện. Nếu giải quyết tốt sẽ tăng cường được sự đoàn kết.
Nhưng quan trọng là cần có tổ chức, có một ủy ban thuộc Nhà nước quản lý để thực hiện công việc này. Về luận thuyết mà GS Văn Tạo đưa ra, đây là vấn đề lớn được đồng thuận của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, làm thế nào tiếp tục phát triển luận thuyết này vẫn còn là một thách thức.
Những trao đổi của các nhà khoa học, nhà quản lý, đại diện của các dòng họ- đối tượng nghiên cứu của GS Văn Tạo vẫn đang để ngỏ cho những bước tiếp theo....
Nhưng nhìn rõ quá khứ để đi tới tương lai, là một tư duy khoa học, khách quan, phù hợp quy luật phát triển của xã hội trên con đường hội nhập văn minh.
|
Vấn đề "Công minh lịch sử và công bằng xã hội" ra đời từ cuộc sống và từ cuộc đời làm công tác sử học của tôi sau hơn 56 năm từ 1954 đến nay. Mục đích của sử học thì rất lớn, nhưng gọn lại, như ông cha ta đã nói: "ôn cố tri tân", tức là ôn lại quá khứ để biết hiện tại; biết hiện tại để xử lý những vấn đề của hiện tại. |
Theo Tuần Việt Nam
