Mất điểm

Thị trường bán lẻ Việt Nam đã tụt hạng khá xa so với thời điểm năm 2008, khi đó chúng ta là thị trường bán lẻ hấp dẫn nhất thế giới theo đánh giá của ATKearney, trong năm 2011 này chúng ta lui xuống vị trí 23.

Bốn nhóm tiêu chí đánh giá cho đo lường này là:

- Rủi ro về thể chế chính trị, chính sách đầu tư

- Độ hấp dẫn của thị trường (quy mô thị trường, tăng trưởng GDP, tăng trưởng trong mức chi tiêu của người tiêu dùng, dân số... )

- Độ bão hòa của thị trường (đã có nhiều nhà bán lẻ lớn trong thị trường hay chưa?)

- Mức độ cấp thiết tham gia thị trường

Thị trường bán lẻ Việt Nam đều mất điểm trong bốn yếu tố này so với năm trước, chủ yếu do các vấn đề về chính sách và các thủ tục chưa mở hoàn toàn, mặc dù theo cam kết WTO, chúng ta phải mở toang "cánh cửa" thị trường bán lẻ.

Các nhà bán lẻ khi muốn có mở siêu thị phải thông qua được ENT (Economic Need Test - Kiểm tra nhu cầu kinh tế) để đánh giá tác động đến các loại hình bán lẻ khác trong khu vực mở siêu thị, ảnh hưởng đến giao thông, giải quyết lao động cho địa phương như thế nào. Hầu như quốc gia nào trên thế giới cũng đều sử dụng thủ tục này, tuy nhiên thông thoáng hay không còn phụ thuộc vào tầm nhìn của chính phủ và kế hoạch mở cửa thị trường để các nhà bán lẻ nhận được giấy phép.

Một trong những yếu tố ảnh hưởng lớn nữa là giá cả thị trường bất động sản ở tình trạng bong bong trong suốt những năm qua làm cho việc lựa chọn và đầu tư khó khăn hơn. Chỉ có những nhà bán lẻ thực sự có tiềm lực mới tham gia nổi trong ngành bán lẻ.

Hơn nữa, tình trạng lạm phát cũng kiềm hãm sức mua thực tế.

Tình trạng lạm phát đang ngày càng làm ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng và mua sắm của người dân, khi mà 50% ngân sách tiêu dùng dành cho các hàng hóa tiêu dùng cơ bản.

So với các nước trong khu vực, nhìn về tăng trưởng doanh thu bán lẻ hàng tiêu dùng nhanh, Việt Nam nằm trong nhóm hàng đầu khu vực (tăng 18,7% trong quý II so với năm ngoái), chỉ đứng sau Trung Quốc, nhưng thực chất tăng trưởng chủ yếu đến từ yếu tố giá hàng hóa tăng do lạm phát. Còn về sản lượng bán ra chỉ tăng 4,4%, thấp hơn khá nhiều so với các thị trường như Thái Lan (+5,6%), Malaysia (+5,8%), Indonesia (+6,1%), Ấn Độ (+10,9%), Trung Quốc (+8,4%).

Những con số trên cho thấy người tiêu dùng đang khá dè dặt trong chi tiêu (88% trả lời đã phải thay đổi chi tiêu để tiết kiệm ngân sách), cho nên họ luôn chú ý đến những giải pháp mua sắm có lợi nhất như khuyến mãi (56% người mua sắm chú ý đến các khuyến mãi để mua hàng), chuyển sang mua sắm các nhãn hàng có giá thấp hơn hoặc giảm lượng sử dụng cho các mặt hàng...

Cơ hội và sự cầu tiến

Tuy khó khăn là như vậy nhưng chúng ta cũng có thể thấy thị trường liên tục nhận được thông tin các tập đoàn bán lẻ của Nhật Bản, Pháp, Anh, HongKong,... tham gia khảo sát và đã có những bước tiến triển khai dự án. Điển hình là tập đoàn Dairy Farm sắp khai trương siêu thị Giant đầu tiên tại Crescent Mall, Quận 7, khu đô thị mới hiện đại và đắt đỏ hàng đầu Sài Gòn hiện nay. Điều đó chứng tỏ ngành bán lẻ có một bản sắc riêng của nó, tùy theo khu vực dân cư mà mức độ đầu tư. Có đô thị là có bán lẻ, kinh tế lạm phát hay hưng thịnh, bán lẻ cũng vẫn có đất phát triển tùy thuộc vào tiềm lực, trình độ quản lý và sáng tạo của nhà đầu tư bán lẻ.

Trong bối cảnh lạm phát hiện nay, đánh giá trên nhiều khía cạnh, thị trường Việt Nam sẽ có những bước tiến nhất định trong tương lai gần. Tôi sẽ gói gọn và chia ra làm ba nhóm đối tượng để đánh giá: nhà bán lẻ trong nước, nhà bán lẻ nước ngoài, người tiêu dùng.

Người tiêu dùng ngày càng thích các chương trình khuyến mãi (ảnh minh họa)

Nhà bán lẻ trong nước: Cầu tiến

Nhận được khá nhiều sự hậu thuẫn về mặt chính sách, tuy nhiên khó khăn của các doanh nghiệp trong nước là cải tổ chính mình. Ngành kinh doanh bán lẻ đặc thù ở một chỗ là quản lý một hệ thống rất phức tạp, từ kho vận, nhân viên bán hàng, khuyến mãi, mua hàng, an ninh,... cho nên, nếu không có một hệ thống tiêu chuẩn để quản lý thì qua mỗi bước thiếu hiệu quả thì lợi nhuận sẽ rơi rớt hết. Vì nếu nhìn lại, bán lẻ như là một ngành thu bạc lẻ, mỗi món hàng lời có khi chỉ vài trăm đồng, quản lý không chặt chẽ thì đến khi tổng kết lại doanh nghiệp cũng không thể biết mình mất tiền từ đâu.

Danh mục cho các doanh nghiệp Việt Nam cải tổ gồm có rất nhiều: dịch vụ khách hàng, cách trưng bày, thiết kế, đa dạng hàng hóa, định giá, khuyến mãi,... Trong thời gian gần đây, ta có thể thấy sự tiên phong của Co.op Mart trong việc liên doanh với tập đoàn Fair Price của Singapore để tận dụng kinh nghiệm vận hành của họ tại một thị trường rất phát triển. Liên doanh của tập đoàn Phú Thái và Family Mart của Nhật Bản cũng là một ví dụ điển hình khác. Và trong tương lai gần, sẽ có nhiều hơn sự các liên minh giữa nhà bán lẻ nội địa và các "gã khổng lồ" quốc tế đem đến một hơi thở mới cho thị trường bán lẻ trong nước.

Người tiêu dùng sẽ còn mong đợi nhiều hơn sự cải tổ cầu tiến đó để nhận được những dịch vụ tốt hơn, giá cả cạnh tranh hơn và hàng hóa đa dạng hơn. Có thể các doanh nghiệp chấp nhận một rủi ro nào đó khi liên doanh nhưng đó là cách duy nhất hiện nay và một khi điều đó xảy ra, chúng ta sẽ thấy có một sự chuyển biến rõ rệt trên thị trường.

Một vài ví dụ điển hình về liên doanh bán lẻ thành công ở các nước phát triển là Tesco Samsung ở Hàn Quốc và Tesco Lotus ở Thái Lan. Những mô hình kinh doanh táo bạo mà các nhà bán lẻ quốc tế đem đến có khi là một bài học cho cách nhà bán lẻ trong nước học tập theo và nhân rộng ra cho hệ thống của mình để bắt kịp sự phát triển.

Nhà bán lẻ nước ngoài: Tiềm năng lớn

Mặc dù gặp rất nhiều khó khăn về vấn đề thủ tục, nhưng có thể thấy các nhà bán lẻ nước ngoài vẫn nhìn thấy một sức hấp dẫn lớn từ thị trường Việt Nam.

Khía cạnh mà họ nhìn thấy là thị trường vẫn còn rất thưa thớt đối thủ. Khoảng 10.000 đến 20.000 dân là chúng ta có thể đầu tư 1 siêu thị, nếu lấy 86 triệu dân số của đất nước chúng ta chia cho con số trên thì có thể thấy chúng ta còn thiếu rất nhiều siêu thị. Một tiềm năng lớn đang chờ đợi được khai thác.

Các tập đoàn nước ngoài vẫn có nhiều cơ hội đầu tư vào thị trường bán lẻ VN (ảnh Metro)

Cộng với kinh nghiệm kinh doanh của mình, các nhà bán lẻ nước ngoài đều tự tin có thể cạnh tranh được mặc dù phải đầu tư rất lớn cho xây dựng cơ bản ban đầu. Giai đoạn hiện nay đang có sự sàng lọc lại mặt bằng giá bất động sản và quy hoạch đô thị bài bản hơn chính là một cơ hội tốt cho các nhà bán lẻ nước ngoài tham gia thị trường.

Các nhà bán lẻ nước ngoài cũng bắt đầu chuyển hướng sang một cách tiếp cận linh hoạt hơn để vượt qua những rào cản thủ tục là tìm một liên doanh với những doanh nghiệp có thế mạnh ở địa phương. Bên cạnh đó, họ cũng dần hiểu thị trường và người mua sắm Việt Nam hơn. Bằng chứng có thể lấy ví dụ là Big C rất thành công trong việc tạo sự gần gũi và một tỷ lệ khá cao người tiêu dùng nhận biết thương hiệu bán lẻ Big C là một thương hiệu Việt Nam. Sự đón nhận của người mua sắm Việt Nam đang mở ra cơ hội và niềm tin lớn cho các nhà bán lẻ nước ngoài nhanh chóng tham gia thị trường đầy tiềm năng này.

Người tiêu dùng: Mua sắm thông minh

Người tiêu dùng Việt Nam, đặc biệt ở các thành phố lớn có ngày càng nhiều hơn cơ hội du lịch nước ngoài. Ở đó họ đã nhóm lên rất nhiều những nhu cầu có một thị trường mua sắm phát triển. Những nhu cầu này là một thúc đẩy cho các nhà bán lẻ hiện tại cải thiện và mở rộng hệ thống cũng như những dịch vụ của mình để đáp ứng và cạnh tranh.

Người tiêu dùng cũng đã tìm thấy nhiều sự lựa chọn đa dạng tại các siêu thị, từ những nhãn hàng cao cấp đến những nhãn hàng giá cả cạnh tranh hơn hoặc xu hướng mà người ta đang nhắc đến nhiều là những nhãn hàng riêng của siêu thị. Giá cả rất hấp dẫn kèm theo một chất lượng tương đối được nhà bán lẻ kiểm soát đã đem đến thêm một giải pháp mua sắm cho một bộ phận người tiêu dùng trong thời gian lạm phát. Mức giá thấp hơn 20-40% so với các thương hiệu dẫn đầu thực sự hấp dẫn người tiêu dùng cho các mặt hàng như giấy vệ sinh, đường, dầu ăn, nước tinh khiết,... và dần dần hầu như ở ngành hàng tiêu dùng nhanh nào chúng ta cũng có thể thấy các nhãn hàng riêng này của Big C, Co.op Mart, Metro,...

Cũng trong thời gian lạm phát, sự nỗ lực kìm giữ giá của các nhà bán lẻ đã cho người tiêu dùng thấy sự đảm bảo và tin cậy. Họ nhận được hằng tuần các tờ rơi khuyến mãi để chuẩn bị cho chuyến đi mua sắm của mình một cách hiệu quả nhất. Những thói quen mua sắm này cho thấy sự đón nhận và thay đổi tích cực trong hành vi mua sắm để thúc đẩy thị trường bán lẻ hiện đại phát triển.

Chắc chắn với tất cả những tín hiệu từ cả hai phía nhà bán lẻ và người mua sắm, chúng ta có thể thấy một tương lai rất hứa hẹn cho thị trường bán lẻ Việt Nam phát triển trong 5 năm tới. Nếu những khó khăn về chính sách và cơ sở hạ tầng được giải quyết tốt trong dài hạn, thị trường bán lẻ Việt Nam sẽ tiến bộ vượt bậc và góp phần xây dựng vững chắc nền kinh tế thương mại của quốc gia.

Theo Vef