Theo các chuyên gia, để nâng cao vị thế của người lao động trong các doanh nghiệp thì cần có bốn yếu tố: người lao động phải tự ý thức về vai trò của mình; chủ doanh nghiệp có ý thức tuân thủ pháp luật; có sự tham gia của tổ chức công đoàn; có hệ thống văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh đồng bộ. Trên phương diện pháp lý, có thể nói hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của nước ta đã có thể bảo đảm xây dựng quan hệ lao động hài hòa. Hơn nữa, Bộ luật Lao động hiện đang được lấy ý kiến của các chuyên gia để sửa đổi và trình lên QH thông qua trong thời gian sớm nhất.

Văn bản pháp luật thì có đủ, nhưng thực tế, quyền lợi của người lao động vẫn bị xâm phạm hàng ngày, hàng giờ ở nhiều nơi, với nhiều hình thức tinh vi. Đơn cử như quyền được đóng bảo hiểm xã hội của người lao động bị vi phạm ở nhiều doanh nghiệp. Do đó, họ không được hưởng quyền lợi này khi gặp khó khăn như đau ốm, thai sản. Thống kê của Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho thấy, trong năm 2011, các doanh nghiệp đã nợ đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động tăng lên mức 3.400 tỷ đồng. Nhiều người lao động phản ánh doanh nghiệp không thực hiện đóng bảo hiểm xã hội dù có thời gian ký hợp đồng làm việc đủ điều kiện để thụ hưởng quyền lợi này.

Quyền lợi của người lao động cũng bị vi phạm trong trả lương, trả tiền thưởng. Mức lương tối thiểu được Nhà nước ban hành với mong muốn có thể đáp ứng nhu cầu sống tối thiểu của người lao động. Vì thế, chủ sử dụng không được phép trả mức lương thấp hơn lương tối thiểu. Nhưng đáng tiếc là quy định này đã tỏ ra quá lạc hậu. Theo tính toán của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam, mức lương tối thiểu mới chỉ đáp ứng được 60 - 65% nhu cầu sống tối thiểu của người lao động. Đồng thời, quy định này đang bị các chủ doanh nghiệp lợi dụng để trả lương cho người lao động với mức thấp do chỉ cần trả cao hơn lương tối thiểu một chút (khoảng 1,1 lần) là chủ doanh nghiệp đã không vi phạm pháp luật. Trong khi tỷ lệ này lẽ ra phải là 1,3 đến 1,4 lần lương tối thiểu. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến thực trạng 80% số vụ đình công diễn ra từ năm 2006 đến nay bắt nguồn từ vấn đề lương thưởng, dù đa số các cuộc đình công này chưa được tiến hành theo đúng trình tự pháp luật. Bởi vậy, theo Phó chủ tịch Tổng liên đoàn lao động Việt Nam Mai Đức Chính, Bộ luật Lao động cần được sửa theo hướng nhìn nhận đình công là một giải pháp để bảo vệ công đoàn, bảo đảm quyền lợi cho người lao động, cũng có nghĩa là nâng cao vị thế của người lao động trong doanh nghiệp. Bên cạnh đó, tổ chức công đoàn tại từng địa phương, từng doanh nghiệp cũng phải phát huy được vai trò của mình. Hơn nữa, hiện Liên đoàn lao động TP Hồ Chí Minh và các tỉnh Bình Dương, Đồng Nai đã phối hợp với UBND tỉnh, thành phố thực hiện nhiều giải pháp để hỗ trợ cải thiện đời sống, thu nhập của người lao động.

Song có thể thấy, quan trọng nhất vẫn phải là nỗ lực tự thân của người lao động trong các doanh nghiệp. Theo Vụ trưởng Vụ Tiền lương và tiền công, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Tống Thị Minh, Nhà nước đưa ra mức lương tối thiểu để làm cơ sở cho người lao động thỏa thuận với người sử dụng lao động. Mức lương thỏa thuận không được thấp hơn mức lương tối thiểu, nhưng cụ thể là bao nhiêu thì do kỹ năng thỏa thuận mỗi bên. Và cơ quan Nhà nước còn có nhiệm vụ cung cấp thông tin về thị trường lao động để người lao động tham khảo khi thỏa thuận lương. Do vậy, bên cạnh tay nghề, kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ thì người lao động cũng cần trau dồi kỹ năng thương lượng, thỏa thuận với sự hậu thuẫn của tổ chức công đoàn thông qua thỏa ước lao động tập thể. Đồng quan điểm này, Trưởng bộ môn Luật lao động, trường Đại học Luật Hà Nội Nguyễn Hữu Chí cho rằng, nhiều vấn đề phát sinh trong quan hệ lao động sẽ được giải quyết thông qua tập thể người lao động, nhất là với con đường thương lượng tập thể và đối thoại xã hội. Tuy nhiên, hiện người lao động vẫn trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước là chính.