Là sản phẩm tinh thần của nhà tư tưởng lớn đồng thời là nhà giáo dục đầy trải nghiệm, tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên tỏ rõ tính khoa học, đi trước thời đại. Khi những khó khăn trong công tác cán bộ hiện nay có nguồn gốc sâu xa từ những bất cập trong công tác giáo dục thanh niên, việc khai thác và thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh để tìm ra động lực tinh thần và giải pháp hành động thích hợp, đang là yêu cầu vừa cấp bách, vừa lâu dài.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với đại biểu thanh niên xung phong dự Đại hội Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước toàn miền Bắc tháng 1.1967
Tư liệu
Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá cao vai trò của thanh niên bởi lẽ "thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà… Nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên". Lịch sử loài người suy cho cùng là lịch sử chuyển giao thế hệ; và thành quả của lớp người đi trước có được giữ gìn và phát huy tiếp hay không là do thanh niên.
Phải uốn cây từ lúc cây non
Với tư duy khoa học, tầm quan trọng của công tác bồi dưỡng, giáo dục thanh niên cũng được Chủ tịch Hồ Chí Minh nhìn nhận dưới nhiều góc độ. Trước hết, việc giáo dục có tác động to lớn đến với việc hình thành nhân cách con người. Người khẳng định: "Hiền, dữ đâu phải là tính sẵn/Phần nhiều do giáo dục mà nên" và "óc những người tuổi trẻ trong sạch như một tấm lụa trắng. Nhuộm xanh thì nó sẽ xanh. Nhuộm đỏ thì nó sẽ đỏ". Bồi dưỡng thế hệ trẻ là quá trình tác động tích cực vào việc hình thành nhân cách của họ nên "phải uốn cây từ lúc cây non, đừng để cho tâm hồn các cháu bị vẩn đục vì chủ nghĩa cá nhân như thế".
Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với học sinh Trường Nghệ thuật sân khấu T.Ư ở khu văn công Mai Dịch, Hà Nội ngày 25.11.1961
Tư liệu
Tính tất yếu của việc bồi dưỡng thanh niên còn bắt nguồn từ bản chất và sự phát triển không ngừng của cách mạng. Cách mạng là đổi cái cũ ra cái mới, đổi cái xấu, lạc hậu ra cái tốt đẹp hơn, tiến bộ hơn nhưng đây là quá trình liên tục, không ngừng, đòi hỏi sự tiếp sức của thế hệ sau. Vì thế, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết".
Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về mục tiêu giáo dục thanh niên thể hiện rõ tầm thời đại. Người đã xác định mục tiêu "kép" của nền giáo dục mới - "một nền giáo dục nó sẽ đào tạo các em nên những người công dân hữu ích cho nước Việt Nam, một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn những năng lực sẵn có" của người học. Như vậy, trong triết lý giáo dục thanh niên của Chủ tịch Hồ Chí Minh, mục tiêu vì xã hội và vì sự phát triển năng lực cá nhân đã hòa quyện làm một.
Khi Chủ tịch Hồ Chí Minh ghi trong sổ vàng của Trường Nguyễn Ái Quốc, rằng: "Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại" (1949) thì Người vẫn khẳng định mục tiêu "kép" của công tác bồi dưỡng thế hệ trẻ. Năm 1996, trong Báo cáo Delors, UNESCO cũng đề xuất mục tiêu: "Học để biết, học để làm, học để chung sống và học để làm người". Bốn trụ cột do UNESCO đề ra được coi là chân lý giáo dục thời đại nhưng nó rất gần với quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh cách đó nửa thế kỷ.
Để đạt được các mục tiêu đề ra, Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trương xây dựng một chương trình giáo dục toàn diện bao gồm đức, trí, thể, mỹ nhưng luôn nhấn mạnh "cần chú trọng hơn nữa về mặt đức dục". Tức là, chuẩn đầu ra của công tác bồi dưỡng, giáo dục trước hết phải là những người tốt. Đây là quan điểm hết sức sâu sắc bởi không phải ai cũng có thể trở thành thiên tài nhưng nếu cố gắng thì ai cũng có thể trở thành người tốt và chỉ người tốt mới có ích cho xã hội. Hơn nữa, tâm có trong thì trí mới sáng, phải "thành nhân" mới có thể "thành công". Vì thế, chú trọng việc giáo dục đạo đức sẽ không chỉ được "ĐỨC" mà còn được cả "TÀI" và ngược lại.