Trách nhiệm xã hội nhìn từ "năm thanh lọc"

Người nổi tiếng luôn có ảnh hưởng mạnh mẽ đến công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Họ không chỉ là người tạo ra xu hướng trong các lĩnh vực như giải trí, tiêu dùng, mà còn góp phần hình thành giá trị sống, chuẩn mực ứng xử của người hâm mộ. Chính vì vậy, khi một số nhân vật có sức ảnh hưởng vừa qua bị "réo tên" vì có hành vi vi phạm pháp luật hoặc có phát ngôn, tư tưởng gây tranh cãi.

"Năm thanh lọc" được cộng đồng mạng ví vui rằng đây là năm để sàng lọc những cá nhân có sức ảnh hưởng nhưng đi ngược lại giá trị xã hội, lợi dụng niềm tin của công chúng để thu lợi bất chính... hay có những hành vi, phát ngôn gây "nhức nhối".

Điều này không chỉ ảnh hưởng, có nguy cơ làm sụp đổ thương hiệu cá nhân và tác động đến nhận thức của giới trẻ đã và đang hâm mộ. Từ thực trạng đó đặt ra câu hỏi và tính cấp thiết về nâng chuẩn mực và trách nhiệm xã hội của KOL, người có sức ảnh hưởng trong xã hội.

Chia sẻ với PV Báo Tiền Phong, Tiến sĩ tâm lý học Nguyễn Đỗ Hồng Nhung - Trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên phân tích, ở góc độ trách nhiệm xã hội, người nổi tiếng cần ý thức rằng sức ảnh hưởng của mình luôn đi kèm với nghĩa vụ. Họ không chỉ đơn thuần “sống cho mình”, mà còn phải cân nhắc đến thông điệp gửi ra công chúng. Một lời nói, một hành vi thiếu chuẩn mực có thể trở thành hình mẫu lệch lạc, khiến một bộ phận khán giả, đặc biệt là thanh thiếu niên - nhóm đối tượng đang trong quá trình định hình nhân cách, dễ dàng bắt chước hoặc ngộ nhận đó là điều “bình thường”.

Mặt khác, để hạn chế tình trạng thần tượng mù quáng, người hâm mộ, đặc biệt là người trẻ cần được định hướng rõ ràng rằng việc yêu mến một nghệ sĩ không đồng nghĩa với việc tuyệt đối hóa mọi hành động, lời nói của họ. 

Thần tượng nên dừng lại ở sự trân trọng tài năng, nỗ lực, chứ không phải là sự tôn sùng vô điều kiện. Nhà trường, gia đình và truyền thông cũng cần góp phần nâng cao tư duy phản biện cho giới trẻ, giúp họ phân biệt rạch ròi giữa “sản phẩm nghệ thuật” và “hành vi cá nhân”.

Cuối cùng, thay vì chỉ nhìn nhận ở chiều hướng tiêu cực, những “sự cố” này cũng là cơ hội để cộng đồng người làm sáng tạo nội dung lẫn người hâm mộ cùng học hỏi để có cách ứng xử có trách nhiệm hơn, văn minh hơn, chuyên nghiệp hơn, còn người hâm mộ học được rằng trưởng thành trong tình yêu thần tượng chính là biết chọn lọc, tỉnh táo để thực hiện phản tư hiệu quả và tự xây dựng hệ giá trị cá nhân bền vững.

Giải pháp nào để phát triển cả "chất" và "lượng" người có tầm ảnh hưởng?

Theo Tiến sĩ Nguyễn Đỗ Hồng Nhung, sự dịch chuyển định hướng nghề nghiệp của giới trẻ hiện nay phản ánh sự thay đổi trong hệ giá trị xã hội: từ việc đề cao sự ổn định, lâu dài (các nghề truyền thống như bác sĩ, kỹ sư, giáo viên) sang việc tìm kiếm sự sáng tạo, tự do thể hiện bản thân và linh hoạt về thời gian. Hiện tượng sinh viên lựa chọn trở thành reviewer, TikToker, KOL… không chỉ là một xu thế “ăn theo mạng xã hội” mà còn gắn với nhu cầu hiện thực về giao tiếp, kết nối cộng đồng và cơ hội kinh tế thực sự. Đây là một minh chứng cho quá trình toàn cầu hóa và số hóa, nơi mà kỹ năng truyền thông số trở thành “vốn xã hội” mới.

Tuy nhiên, việc định danh các công việc sáng tạo số này như một nghề chính thức vẫn còn nhiều tranh luận. Nếu nhìn ở khía cạnh tâm lý xã hội, việc công nhận chính thức có thể giúp người trẻ giảm bớt sự kỳ thị, áp lực từ cộng đồng bởi cảm giác an toàn nghề nghiệp, nâng cao giá trị bản thân và tăng động lực phát triển bền vững. Đồng thời, xã hội cũng có cơ sở để kiểm soát những mặt trái như thông tin độc hại hay các hành vi lệch chuẩn nhằm “câu view”, “câu like”.

"Mặt khác, cần lưu ý rằng nếu khu biệt quá sớm và biến TikToker hay KOL thành một “nghề cứng”, chúng ta có thể vô tình giới hạn tính linh hoạt của các công việc đòi hỏi sự sáng tạo. Do đó, một giải pháp cân bằng là phát triển nó thành ngành đào tạo về truyền thông số, sáng tạo nội dung, quản trị thương hiệu cá nhân thay vì chỉ đặt tên theo từng nền tảng.

Song song, trong Luật lao động có thể bổ sung những khung pháp lý bảo vệ người làm nghề sáng tạo nội dung, từ quyền sở hữu trí tuệ, hợp đồng quảng cáo đến chế độ thuế và bảo hiểm...", TS. Nhung nói.

Mở rộng hơn, chuyên gia cho rằng, việc đưa KOL, reviewer, TikToker… vào khuôn khổ ngành nghề chính thức và gắn với các quy định pháp luật sẽ có nhiều lợi ích như giúp xác định chuẩn mực hành vi, tạo cơ sở để người có ảnh hưởng được bảo vệ quyền lợi hợp pháp và buộc họ phải thực hiện nghĩa vụ xã hội cũng như góp phần xây dựng lòng tin xã hội thông qua việc được giám sát pháp lý.

Tuy nhiên, cũng cần thận trọng để không biến lĩnh vực sáng tạo số thành một hệ thống gò bó, kìm hãm sự linh hoạt. Đặc điểm của các nghề mới nổi này là sự biến đổi nhanh, nên đòi hỏi luật pháp cần thiết kế theo hướng khung pháp lý mềm, cho phép cập nhật liên tục.

Theo TP