NHÀ NGHIÊN CỨU TRIẾT HỌC BÙI VĂN NAM SƠN:

Bài toán đặt ra là trước sau gì đại đa số cư dân Việt Nam trong một thế kỷ nữa, giống như các nước khác sẽ ở phần lớn là đô thị... đó là bài toán mang tính chiến lược quốc gia chứ không phải là cảm tính nữa.

Vấn đề là tại sao mình không làm được giống các nước? Thường đi sau thì lẽ ra phải học kinh nghiệm... Trái lại, hiện nay mình lặp lại quá trình đô thị hóa rất tàn bạo, tự phát của các nước tư bản thế kỷ 18, 19. Đó là quá trình đại nhảy vọt về đô thị hóa, thực chất đó là quá trình công nghiệp hóa mà không song hành được với đô thị hóa, vì quá nôn nóng xây dựng công nghiệp hóa trước mà quên mất yếu tố đô thị hóa. Đó là lý do nông thôn kéo ra thành thị kiếm sống ào ạt vì ở đây có lương cao hơn. Họ sẵn lòng chấp nhận mọi thiệt thòi, mọi đổ vỡ, mọi đau khổ... để lên đô thị kiếm sống. Từ đó chất lượng nông thôn kém đi và chất lượng sản xuất công nghiệp ở thành phố cũng kém đi vì 70% số đồng bào ở đây đều không có tay nghề... Lẽ ra mình phải có một mô hình xây dựng nếp sống cho họ. Chuyện ở đây không còn là bàn về đạo lý, giá trị cũ mới nữa mà thực tế ở đây là bài toán phát triển không ổn.

Người dân hướng lên đô thị vì đó là nơi có đầy đủ tiện nghi hơn. Chữa bệnh phải lên đô thị, học cao hơn cũng phải lên đô thị... Tương lai nên cải tiến lại, tiện nghi cần phải đưa về nông thôn thì khoảng cách nông thôn - đô thị không căng bức.

Việc đô thị hóa nông thôn cũng phải tiến hành cẩn trọng vì tiến trình đô thị hóa là không thể quay ngược. Theo những mô hình tiên tiến của Châu Âu, vùng nông thôn của họ cũng có những khác biệt về tâm thức, văn hóa và vì thế họ chia những vùng sống khác nhau phong phú, hài hòa. Đừng bắt thành phố nào cũng giống thành phố nào, nông thôn nào cũng như nông thôn nào. Chúng ta có thể làm những đô thị rất hiện đại, nhưng đừng đại nhảy vọt, để lãnh hậu quả như hôm nay, với những xung đột rất lớn giữa nông thôn và thành thị.

Nói đạo lý thì khôn cùng, nơi nào cũng có hay, dở. Nhưng quan trọng là toàn mang tính quy mô quốc gia và học được kinh nghiệm của các quốc gia khác. Cần có những công trình nghiên cứu nghiêm túc, sâu sắc về vấn đề này.

NHÀ BÁO: Chủ trương đô thị hóa có vẻ như đang được quy giản đơn sơ là làm đường và mở phố. Trong khi đó ta ra sức phát triển công nghiệp, thu hẹp nông nghiệp. Đô thị hóa là tổ chức một phương thức sống mới mà dường như ở đây gen văn hóa đã không được nghiên cứu đầy đủ để có thể tiếp biến?

NHÀ NGHIÊN CỨU NGUYỄN QUÂN:

Cách đây hơn chục năm, tôi làm rất xa thành phố. Lúc đó, đứng trên tầng hai nhìn quanh mình không thấy nhà nào. Sau 15 năm phường tôi ở (phường 17, quận Gò Vấp) không còn một miếng đất nào trống, chung quanh tôi chỉ là những nhà phố ép sát, không có ai có tí vườn, duy nhất nhà tôi còn có mảnh vườn. Việc đô thị hóa của mình là đồng phục hóa đô thị, làm tất cả mọi nơi giống nhau, mất hết tất cả các sắc thái văn hóa. Tư duy hiện nay đô thị hóa tức là quy vào việc làm đường, tư duy kinh tế mặt tiền, kiểu tư duy buôn bán vặt từ thế kỷ 17, 18. Cứ mở đường đến đâu là nhà sát mặt tiền, mất luôn vỉa hè. Không gian đô thị bị phá nát. Tỷ lệ dành cho công cộng ở Việt Nam thấp nhất thế giới. Nếu không học cách quản lý đô thị khác, thì việc xây dựng văn hóa, đạo đức đô thị bị bỏ trống hoàn toàn.

TS NGUYỄN THỊ HẬU:

Trong một cuộc khảo sát cho đề tài nghiên cứu về môi trường văn hóa thành phố chúng tôi vừa hoàn tất, nhìn chung người được phỏng vấn đều đánh giá cao tất cả mối quan hệ trong gia đình cũng như ngoài xã hội và các phẩm chất cá nhân tốt đẹp. Trong đó quan hệ gia đình luôn được đề cao nhất, cụ thể: kính trọng ông bà tổ tiên: 73,9%, kính trọng họ hàng: 76,5%, anh chị em đoàn kết yêu thương nhau: 64,5%. Rõ ràng những giá trị đã từng được trao truyền từ nhiều đời, được gìn giữ ở nhà quê lâu năm. Giờ nó không mất đi mà còn bị chìm xuống, phủ lên bởi những giá trị khác.

Từ nhà quê lên đô thị, những gì thực sự có giá trị thì đô thị cũng đã tự phát lưu giữ như tình cảm gia đình, tương trợ hỗ trợ lẫn nhau... Nói cho cùng ai cũng có một nhà quê, dù có sống nhiều đời ở đô thị, mình vẫn có nhà quê. Nhà quê ấy không chỉ từ đời ông bà mà là mấy ngàn năm, nên sâu thẳm trong mình cái đó rất mạnh. Giá trị tinh thần, ở cư dân đô thị vẫn còn giữ, có thể là lối sống vẫn còn chông chênh, điều này do sự điều hành của chính quyền đô thị chưa phải là chính quyền đô thị. Thị dân lõi của Hà Nội, Sài Gòn không còn nữa, mà bây giờ phải xây dựng lại những cư dân này... Trong khi đó mô hình chính quyền và sự điều hành chính quyền chưa đúng là một chính quyền đô thị.

NHÀ NGHIÊN CỨU BÙI VĂN NAM SƠN:

Tôi hỏi những người bạn Đức, tại sao đất nước anh xây dựng đâu vào đấy, rành mạch. Họ trả lời: chúng tôi ý thức vấn đề này là khó lắm nên huấn luyện và xây dựng "công nghệ xã hội" rất kỹ, rất lâu. Phải biết cách làm và học người Mỹ cách tạo những cái mà họ gọi là "những thói quen của con tim". Chẳng hạn, ở Đức, khi có lễ hội, họ tổ chức một đoàn trẻ con ăn mặc đẹp, dễ thương, áo hoa rực rỡ ôm thùng rác, vừa đi vừa hát, khi gặp ai chuẩn bị bỏ rác là các em đến xin: "Bác cho con rác", và cảm ơn nữa... làm sao mà mình có thể xả rác trước những gương mặt thiên thần đáng yêu như thế. "Công nghệ xã hội" là họ liên tục nghĩ ra tất cả các phương pháp để tạo thói quen sống tốt trong đô thị. Cần phải dày công.

Theo SGTT