Sau hơn bốn năm có hiệu lực, Luật Cạnh tranh đã được áp dụng để xử lý hơn 20 vụ việc về hành vi cạnh tranh không lành mạnh và hành vi hạn chế cạnh tranh của các DN. Trong số đó chỉ có duy nhất một hành vi hạn chế cạnh tranh bị xử lý, tuy nhiên, cũng có những tác động đáng kể đến môi trường cạnh tranh tại Việt Nam.

Quá trình giải quyết vụ việc phát sinh nhiều vấn đề liên quan đến tình hình cạnh tranh trên thị trường Việt Nam (đặc biệt là đối với các DN độc quyền). Cụ thể, vụ Công ty Xăng dầu Hàng không Việt Nam (Vinapco) ngưng cung cấp nhiên liệu cho Công ty CP Hàng không Pacific Airlines (PA), nay là Công ty CP Hàng không Jestar Pacific Airlines (JPA), vào năm 2007.

Việc xử lý một DN độc quyền (DN nhà nước) có thể phát sinh nhiều vấn đề nhạy cảm, thậm chí còn gây nhiều áp lực cho các cơ quan tiến hành tố tụng. Do đó, nhiều quan điểm cho rằng, việc áp dụng Luật Cạnh tranh vào môi trường độc quyền là chưa phù hợp.

Hiện nay, trong quá trình phát triển, Việt Nam có hàng trăm DN đang kinh doanh ở vị trí độc quyền. Song, một số quan điểm cho rằng, việc nhận định các tranh chấp thương mại của DN độc quyền theo hướng xử phạt hành chính (theo điều 3 Luật Cạnh tranh là phạt tiền đến 5% hoặc từ 5 - 10% tổng doanh thu trong năm tài chính trước năm thực hiện hành vi) sẽ tạo tiền lệ không tốt đối với sự phát triển kinh doanh của các DN nói riêng và cơ quan quản lý nói riêng.

Điều này cho thấy, vẫn còn một số DN chưa hiểu rõ về khả năng điều chỉnh và vai trò của Luật Cạnh tranh trong thị trường hiện đại.

Thực tế, trong một số vụ việc, các DN có liên quan cũng thừa nhận và khẳng định một cách “ngây thơ” rằng, hành vi vi phạm của họ xuất phát từ việc không biết có Luật Cạnh tranh. Chính Vinapco cũng rất bức xúc khi Hội đồng Cạnh tranh ra quyết định xử phạt về hành vi lạm dụng vị trí độc quyền theo điều 14 của Luật Cạnh tranh.

Thực tế, họ không ngờ có Luật Cạnh tranh đang tồn tại, do đó, đã vi phạm một cách “hồn nhiên”. Điều đó cho thấy, cả DN lớn lẫn DN nhỏ của Việt Nam đều không biết, hoặc cố tình không biết về Luật Cạnh tranh!

Nếu nhìn nhận dưới góc độ pháp lý của kết quả giải quyết vụ việc nêu trên, thì thấy phần nào cũng đã tác động đến các DN. Đây là trường hợp lần đầu tiên áp dụng Luật Tố tụng cạnh tranh tại Việt Nam.

Tuy nhiên, tố tụng cạnh tranh vốn dĩ là một loại hình mới. Tố tụng giữa hình phạt chính trong lĩnh vực cạnh tranh, nhưng lại sử dụng các nguyên tắc của tố tụng tư pháp, tố tụng dân sự để giải quyết. Có thể nói, lần đầu tiên chúng ta thấy sự pha trộn trong một đạo luật được ban hành về sự vi phạm trong lĩnh vực cạnh tranh.

Kết quả xử lý vụ việc của Vinapco và JPA có ý nghĩa rất lớn trong việc đưa tố tụng cạnh tranh từ một loại tố tụng mới vào trong thực tiễn, khẳng định được khả năng Luật Cạnh tranh có thể can thiệp vào các giao dịch thương mại của DN.

Song, thực chất việc can thiệp của Luật Cạnh tranh chính là đặt ra những giới hạn của cái quyền dành cho những nhà độc quyền, quyền cho những DN có thế mạnh trên thị trường.