Nét di sản truyền thống

Nghệ thuật múa rối có ở nhiều quốc gia trên thế giới nhưng múa rối nước thì chỉ duy nhất có ở Việt Nam. Theo những nguồn tư liệu khác nhau về nghệ thuật múa rối ở Việt Nam cho thấy, năm 1121 múa rối nước đã được đưa vào biểu diễn để mừng thọ vua, mà minh chứng đó là những dòng chữ Hán được khắc trên tấm bia đá cổ có từ triều đại nhà Lý được đặt tại chùa Long Đọi, xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam.

Từ những con rối riêng lẻ của một số nghệ nhân đã phát triển thành những Phường rối với nhiều những tích trò hay, lạ, đẹp mắt rồi được đem ra biểu diễn, thi tài phục vụ nhân dân. Từ đây nghệ thuật múa rối đã trở thành thú chơi tao nhã của người dân đồng bằng sông Hồng.

Nghệ thuật múa rối truyền thống của dân tộc Việt Nam gắn liền với những điều kiện tự nhiên, sinh hoạt của người nông dân trồng lúa nước ở đồng bằng Bắc bộ. Với trí tưởng tượng phong phú và óc sáng tạo thông minh của cha ông ta đã góp phần hình thành nên loại hình nghệ thuật múa rối nước. Từ những nét đặc sắc của loại hình nghệ thuật mang yếu tố dân gian, múa rối nước đã nhanh chóng trở thành nghệ thuật truyền thống và được coi là di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc của dân tộc Việt Nam. Đây cũng là một nét văn hóa truyền thống riêng biệt của dân tộc Việt Nam so với nền nghệ thuật Múa rối của các quốc gia trên toàn thế giới.

Múa rối nước thường được diễn vào dịp lễ, hội làng, ngày vui, ngày Tết... Múa rối nước là một loại hình nghệ thuật sân khấu nên nghệ thuật múa rối nước cũng mang tính tổng hợp, đa diện của nhiều thành phần.

Cái độc đáo của loại hình nghệ thuật này được thể hiện ngay từ trong tên gọi “Múa rối nước” là lấy nước làm sân khấu biểu diễn. Mặt nước ao hồ vừa là sân khấu, là môi trường, khung cảnh, vừa là một nhân vật hỗ trợ cho con rối hoạt động dưới sự điều khiển tài ba của các nghệ nhân. Bên trên mặt nước là sân khấu, phía dưới mặt nước là hệ thống điều khiển với các kiểu máy, sào, dây chằng chịt được nối với buồng trò.

Người trẻ giữ hồn văn hoá Việt

Trong những năm qua, nghệ thuật rối nước của Việt Nam đã và đang được bảo vệ và phát triển để xứng tầm với di sản văn hoá dân tộc. Nhưng hiện nay, giữa nhịp sống hiện đại hối hả, khi công nghệ và giải trí nhanh chóng chiếm lĩnh thói quen của con người, nhiều giá trị văn hóa truyền thống đang dần bị lãng quên. Trong bối cảnh ấy, việc trân trọng và gìn giữ những di sản tinh thần của dân tộc không còn là lựa chọn, mà trở thành trách nhiệm của thế hệ trẻ – những người sẽ quyết định liệu những giá trị ấy có tiếp tục sống trong hiện tại và tương lai. Nhận thức được điều này, một nhóm bạn trẻ đã thực hiện video quảng bá nét di sản ngày tới cộng đồng. Trong đó có Nhà hát Múa rối Thăng Long, nhằm giới thiệu và lan tỏa vẻ đẹp của múa rối nước – loại hình nghệ thuật truyền thống hàng nghìn năm tuổi, nơi chứa đựng cả tâm hồn, trí tuệ và lịch sử của người Việt.

Theo bạn Nguyễn Thị Cẩm Ly (đại diện nhóm) chia sẻ của nhóm, múa rối nước không chỉ là hình thức giải trí mà còn là một nét văn hóa mang trong mình “ký ức sống” của dân tộc, lưu giữ những câu chuyện về lao động, mùa màng, lễ hội… được kể bằng ngôn ngữ của mặt nước và chuyển động tinh xảo của con rối. Mỗi động tác nhỏ, mỗi nụ cười của con rối đều phản ánh sự khéo léo của nghệ nhân và tinh thần lạc quan của người Việt qua nhiều thế kỷ, như một sợi dây nối giữa quá khứ và hiện tại.

Tuy nhiên điều đáng suy ngẫm ở đây là mỗi năm Nhà hát Múa rối Thăng Long đón tới gần 90% khách quốc tế - những người dễ dàng nhận ra vẻ đẹp mộc mạc nhưng sâu sắc của nghệ thuật này, trong khi nhiều người Việt, đặc biệt là thế hệ trẻ, vẫn đứng ở bên lề, chưa thật sự gắn bó và thấu hiểu giá trị di sản của chính mình. “Nhóm thực hiện video cho rằng nguyên nhân không chỉ nằm ở nhịp sống hiện đại, gu giải trí nhanh chóng, mà còn ở việc nghệ thuật truyền thống chưa được tiếp cận theo cách gần gũi, sống động và phù hợp với tâm lý của giới trẻ ngày nay”, bạn Cẩm Ly chia sẻ.

“Video chúng em thực hiện là cách để khơi mở sự quan tâm của cộng đồng, để một hình thức nghệ thuật truyền thống không bị lãng quên giữa guồng quay của hiện đại, và để mỗi người trẻ nhận ra: gìn giữ văn hóa không phải là nhiệm vụ của riêng ngành văn hóa, mà là trách nhiệm của tất cả chúng ta. Chính điều này đã cho chúng ta thấy rằng: Văn hóa chỉ thật sự sống khi được tiếp nhận, yêu thương và tiếp nối. Mỗi hành động nhỏ – một buổi biểu diễn, một video chia sẻ – đều góp phần giữ cho nghệ thuật Việt không chỉ tồn tại trong quá khứ mà tiếp tục lan tỏa trong hiện tại và tương lai”, bạn Cẩm Ly chia sẻ thêm.

Dự án này cũng mở ra câu hỏi lớn: làm thế nào để giới trẻ Việt Nam không chỉ thưởng thức mà còn tự hào và chủ động gìn giữ những giá trị văn hóa đã nuôi dưỡng dân tộc? Qua trải nghiệm tại Nhà hát, nhóm bạn trẻ tin rằng, chính sự chủ động tìm hiểu, trải nghiệm và kể lại câu chuyện văn hóa theo ngôn ngữ của thời đại sẽ là chìa khóa giúp nghệ thuật truyền thống trở lại gần đời sống hiện đại, sống động và giàu ý nghĩa hơn bao giờ hết.

CTG