Chỉ còn lại một người

Em Y Lũin (học sinh lớp 9, người Xơ Đăng) bấm nút phát trên chiếc điện thoại một giọng hát già nua, run run nhưng đầy cuốn hút. Đó là làn điệu Cheo, một thể loại dân ca cổ của người Xơ Đăng ở xã Ngọk Réo. "Lần đầu nghe, em thấy như có điều gì đó chạm vào tâm hồn, giống như có tiếng cha ông vọng về từ quá khứ", Lũin nói.

Cùng với Y Lũin, cô bạn Y Mai Trang (học lớp 8 cùng trường, người Ba Na) đã bắt đầu hành trình không ai ngờ được để níu giữ Cheo. Dù không phải người Xơ Đăng, nhưng Trang sinh ra và lớn lên tại Ngọk Réo nên em thấu hiểu tầm quan trọng của việc bảo tồn văn hóa dân gian.

"Em nghĩ rằng những giá trị truyền thống của tất cả dân tộc đều cần được lưu giữ, phát huy. Dù là dân tộc Xơ Đăng, Ba Na hay Kinh đều cần thế hệ trẻ chung tay bảo tồn phong tục tập quán. Bởi vậy việc giữ gìn bản sắc không chỉ là trách nhiệm của riêng ai", em Trang chia sẻ.

Mối quan tâm của 2 nữ sinh Trường THCS xã Ngọk Réo bắt đầu từ thực tế đáng buồn khi làn điệu Cheo đang dần mai một. Hai em cùng bắt tay thực hiện dự án đánh thức làn điệu dân ca này. Sau khi khảo sát một số người lớn tuổi tại địa phương và học sinh trong trường, Lũin và Trang biết được phần lớn người dân địa phương rất ít hoặc chưa từng nghe qua làn điệu Cheo.

Ở Ngọk Réo, người già dần thưa vắng, thanh niên bận rộn mưu sinh còn trẻ em thì chưa bao giờ nghe đến từ Cheo. Những vần điệu xưa cũ từng ngân vang trong các lễ hội, giữa rẫy nương hay đêm lửa trại giờ chỉ còn sót lại trong trí nhớ một người, đó là nghệ nhân Y Der (63 tuổi).

Tại đây, chỉ duy nhất nghệ nhân Y Der còn nhớ và có thể hát được Cheo. Nhưng do tuổi cao, sức yếu nên bà không thể truyền dạy nếu thế hệ tiếp nối không có đủ nhiệt thành. Vì thế, ngoài thời gian học trên lớp, 2 nữ sinh tìm đến tận nhà để nghe nghệ nhân Y Der diễn xướng. Những đoạn không hiểu thì các em hỏi ngay để bà giải thích. Không chỉ ghi chép, cả hai còn thu âm những bài hát cổ để về nhà tiếp tục nghiên cứu. Bên cạnh đó, các em đến thư viện mượn sách báo, truy cập internet để tìm hiểu về làn điệu Cheo.

Đưa dân ca lên không gian số

Chưa từng học âm nhạc chuyên nghiệp, nhưng trong 2 tháng, Lũin và Trang đã thu âm, chép lời và dịch 5 bài hát Cheo từ tiếng Xơ Đăng sang tiếng Kinh. Với sự hướng dẫn của thầy cô và nghệ nhân Y Der, các em đã có cho mình ấn phẩm số gồm 5 bài hát, hầu hết đều đăng tải lên các nền tảng như YouTube, Zalo, Facebook.

Không dừng lại ở ấn phẩm số, Lũin và Trang còn xây dựng Câu lạc bộ hát dân ca Cheo tại trường. Ban đầu, chỉ có vài thành viên nhưng 2 em không nản lòng và tin tưởng rằng khi có người sưu tầm, có người nghe thì sẽ có người muốn học. Khi đã dần nghe quen làn điệu, nhiều học sinh người Xơ Đăng mạnh dạn tham gia để tìm về nguồn cội. Đến nay câu lạc bộ có 45 thành viên, tập luyện cùng nhau mỗi tuần. Cũng có tuần, nghệ nhân Y Der đến dạy từng câu, từng nhịp cho câu lạc bộ.

"Tôi từng nghĩ làn điệu này đã hết thời, đến khi thấy các cháu khảo sát, nghiên cứu, sưu tầm Cheo tôi mới biết mình đã lầm. Được trực tiếp hướng dẫn, truyền dạy cho các cháu, tôi rất vui và tự hào. Hy vọng sẽ có nhiều hơn nữa các cháu tìm đến học, lưu giữ nét đẹp này", bà Y Der tự hào nói.

Với Lũin và Trang, việc lưu giữ và bảo tồn làn điệu dân ca Cheo là một quá trình đòi hỏi sự kiên trì và bền bỉ. Dự án của hai em chỉ là một phần trong quá trình ấy. Dù dự án chưa hoàn thiện nhưng việc lan tỏa được đến nhiều người đã là một thành công của hai nữ sinh. Chính vì vậy các em sẽ cố gắng tiếp tục tìm hiểu, ghi chép thêm nhiều bài hát để bổ sung vào ấn phẩm số với mong muốn mang làn điệu dân ca Cheo đến gần nhiều người hơn.

Mới đây, Dự án đánh thức làn điệu dân ca Cheo của người Xơ Đăng xưa của Trang và Lũin xuất sắc đoạt giải nhất lĩnh vực khoa học hành vi trong cuộc thi khoa học kỹ thuật tỉnh Kon Tum năm học 2024 - 2025.

Ông U Lũy, Phó chủ tịch UBND xã Ngọk Réo, cho biết địa phương thường xuyên tuyên truyền, khuyến khích người dân bảo tồn nét đẹp văn hóa làn điệu dân ca Cheo. Theo ông, việc học sinh trên địa bàn nghiên cứu cũng như bảo tồn làn điệu dân ca này là rất đáng khích lệ, cần được tuyên dương. Ông hy vọng thời gian tới không chỉ học sinh mà người dân địa phương cùng chung tay giữ gìn các nét đẹp văn hóa truyền thống.

Theo TN