Theo Nguyễn Duy Oanh trong Chân dung Phan Thanh Giản và Tỉnh Bến Tre trong lịch sử Việt Nam, sau cuộc khởi nghĩa không thành, Phan Liêm và Phan Tôn chạy ra Bình Thuận rồi tới kinh thành Huế nhưng triều đình đối xử với hai ông rất lạnh nhạt. Gặp lúc Nguyễn Tri Phương được lệnh ra Bắc giữ thành Hà Nội, hai ông xin theo phò tá. Ngày 20.11.1873, khi thành Hà Nội thất thủ, hai anh em Phan Liêm và Phan Tôn bị bắt làm tù binh. Thời gian sau Pháp giao hoàn cho triều đình Huế.

Người ra khẩu lịnh "hè hè"

Chuyện kể rằng, ngày xưa, khi vùng Ba Tri còn hoang vu, có người đàn bà (không rõ tên) đến khai phá rừng, lập ấp. Để tỏ lòng biết ơn, người dân tự nguyện hiến cho bà 6 phần đất tốt nhất, xung quanh mỗi phần đất trồng tre để làm ranh giới, vì vậy tre mọc rất nhiều. Người ta gọi là giồng tre làng Tân Hào, tổng Bảo Phước, quận Ba Tri. Trong số đất được hiến, bà cắt ra một phần để tặng lại cho Hương chủ Trần Văn Điểm vì người này có công lập chợ và cũng vì vậy chợ này mang tên Hương Điểm.

Khi toán quân của Ansart đến Hương Điểm chưa kịp đóng đồn nên lấy những chiếc rương xe của dân (loại rương lớn bằng gỗ, có bánh xe) đẩy ra đường rồi đặt khít vào nhau thành một vòng tròn tại chợ, làm công sự che chắn. Ban đêm, một toán lính canh gác thì toán khác thay phiên ngủ trong vòng tròn đó. Trận tập kích Hương Điểm diễn ra vào đêm 15.11.1867 sau khi Phan Thanh Giản vừa mất 3 tháng. Trong trận này, Trương Tấn Chí, là cháu Long Vân hầu Trương Tấn Bửu, xung phong phất cờ tiến lên trước và bị quân Pháp bắn chết.

Hoàng Phương

Tài liệu của Paul Vial (Phù Lang Trương Bá Phát dịch, đăng trên Tập san Sử Địasố 17 - 18 năm 1970) ghi chép về diễn biến 2 trận đánh ở Hương Điểm ngày 12 và 15.11.1867 như sau: "Khi được mật báo có loạn, De Champeaux tới chợ Hương Điểm nhưng không bắt đặng ai, vì nghe tin De Champeaux đến, dân chúng lánh mặt hết. Đêm 9 và ngày 10.11.1867, De Champeaux cho đóng trại ở một ngôi chùa gần chợ với vài mã tà. Ngoài ra còn có trung úy chiến hạm Edouard Pottier đem theo vài thủy thủ tiếp trợ".

Mô tả về trận đánh đêm 15.11.1867, Paul Vial viết tiếp: "Đêm xuống, người ta đóng binh theo hình vuông ngoài trời, trên một đồi cát cao (còn gọi là Giồng Gạch). Hai mặt do binh Pháp canh, hai mặt do mã tà thủ. Khoảng 2 giờ khuya, tiếng la ó "cầm súng lên" của nhiều binh gác hô một lượt. Kế đó là lối 12 tiếng súng, cùng lúc 4 hướng tiếng trống nổi lên dồn dập và tiếng la của nhiều người hiệp lại. Một khối khổng lồ quân phiến loạn bao vây và công kích tất cả các mặt. Súng bắn ngay đám đông. Bọn công hãm rút lui khỏi chiến trường rồi hiệp nhau trở lại vây hãm nữa".

Lúc nghĩa binh xung phong đánh giáp lá cà với giặc Pháp, người ra khẩu lịnh tiến quân với hai tiếng "hè hè" là Hương giáo Phan Ngọc Tòng (còn có tên Phan Công Tòng), người làng An Bình Đông. Trong trận Giồng Gạch, ông tử trận, nghĩa binh hy sinh gần hết, vì vậy dân làng gọi địa danh này là "Gò Trụi". Họ chỉ có gươm giáo, mã tấu, nhưng đã khiến quân thù khiếp sợ.