Trừ khi người dân buộc phải nghe…

(CTG) Cái đáng lo nhất nằm ở chỗ những vận động hành lang đã là yếu tố chính để nhận được sự đồng thuận triển khai các dự án chứ không phải là sự công khai, minh bạch trong việc lấy ý kiến của dân trên cơ sở luận chứng khoa học về tính hiệu quả của công trình.

Việc xây một bảo tàng hoành tráng hơn 11 nghìn tỉ, theo người viết, có lẽ cũng không phải là cái gì quá ghê gớm. Nhưng số tiền nghìn tỉ ấy từ thuế của dân thì người dân cần được quyền biết nó có xài đúng hay không.

Cuốn sách hay ký gạo?

Vậy nên dù là dự án xây bảo tàng hay bất cứ dự án nào cũng cần đưa ra các thông tin rõ ràng, đủ sức thuyết phục.

Một dự án cấp quốc gia đã được quy hoạch từ năm 1998 chắc chắn đã được nghiên cứu kỹ về tính cần thiết của nó. Chính những người nghiên cứu lịch sử cũng đồng ý với phương án xây dựng này, như Giáo sư sử học Lê Văn Lan cho rằng, nên thực hiện dự án bảo tàng lịch sử Việt Nam thì đó cũng là một ý kiến đóng góp chuyên môn đáng quý trên phương diện sử học.

Bạn sẽ băn khoăn giữa cuốn sách hay ký gạo? Nhưng cuộc sống bắt buộc bạn lựa chọn, vậy thôi!



Mô hình Bảo tàng Lịch sử quốc gia

Một ký gạo có thể ăn được vài ngày và một cuốn sách có giá bằng… một ký gạo, có thể đưa ra lời khuyên để bạn thực hành cả đời. Vì vậy 11 nghìn tỉ xây bảo tàng xứng tầm lịch sử Việt Nam e rằng còn hơi ít. Khi đầu tư vào văn hóa, có lẽ không nên quá băn khoăn nó đắt hay rẻ mà giá trị ấy có trường tồn và hiệu quả không?

Nhưng trong thực trạng hiện tại, sự mất giá của đồng tiền, gánh nặng các loại thuế và phí khiến người dân ngả sang xu hướng “ký gạo” hơn vì nó thiết thực hơn. Điều này thì Nhà nước không thể không lắng nghe!

Nếu nhìn vào thực trạng của các bảo tàng tại Hà Nội mới thấy sự lãng phí vì chạy theo tiến độ mà bất cần nghiên cứu hoặc nghiên cứu sơ sài. Hai nghìn tỉ để xây dựng Bảo tàng Hà Nội để kịp đón 1000 năm Thăng Long- Hà Nội, để rồi bây giờ gặp tình trạng vỏ đẹp mà ruột rỗng là một sự lãng phí khó chấp nhận.

Sự sai lầm trong cách tính toán “bỏ quên” nhu cầu của người dân đã dẫn đến tình cảnh đìu hiu của công trình này. Từng đến Bảo tàng Hà Nội nên người viết không khỏi thất vọng bởi các giá trị nghìn năm của Thủ đô quá ít và sơ sài trong cách trình bày của bảo tàng nghìn tỉ này.

Các trưng bày như vậy cũng là cách “giảm giá” di sản đại diện một Thăng Long- Hà Nội 1000 năm văn vật.

Công trình nghìn tỉ vì thế mà hoang phí. Mà nghìn tỉ ấy, đều là từ thuế của dân!

Rất nhiều và rất ít

Sự hoang phí ấy gây phản cảm trong giai đoạn “gạo châu, củi quế” mà Việt Nam ngày càng thấy rõ sau ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế thế giới từ năm 2008 đến nay.
Hàng nghìn tỉ ấy nếu để xây cầu cho những đứa trẻ “đu dây” qua sông đi học, để có những mái nhà tình thương cho người nghèo, để những bữa cơm của con nít vùng cao có thịt, hẳn sẽ có ý nghĩa hơn, lúc này…

Người dân rất tinh tường! Họ sẽ từ chối “cuốn sách” bìa đẹp nhưng nội dung nhạt nhẽo. Họ sẽ chọn “ký gạo” vì sự an toàn và thiết thực. Đó là sự lựa chọn an toàn không chỉ cho bản thân mà cho cả nền kinh tế nữa.

Và người dân càng không bao giờ chọn những “công bộc” suốt ngày chỉ biết vẽ vời dự án ăn vào thuế của dân! Trừ khi họ “buộc phải nghe” theo những “công bộc” thiếu tính trách nhiệm như thế…

Ở Việt Nam có bao nhiêu công trình nghìn tỉ? Tôi đồ là rất nhiều. Trong số ấy, công trình thiết thực cho đời sống chiếm bao nhiêu phần trăm? Tôi đồ rằng rất ít…

Cái đáng lo nhất nằm ở chỗ những vận động hành lang đã là yếu tố chính để nhận được sự đồng thuận triển khai các dự án chứ không phải là sự công khai, minh bạch trong việc lấy ý kiến của dân trên cơ sở luận chứng khoa học về tính hiệu quả của công trình.

Nếu ai hỏi người viết rằng nên hay không xây dựng Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, xin trả lời: Khi nào bữa cơm công nhân- giai cấp lãnh đạo tại Việt Nam- không còn cảnh “khoái ăn sang” (dân Nam bộ nói lái từ “sáng ăn khoai”) thì hãy tính tiếp đến những điều xa xỉ hơn! Trừ khi người dân buộc phải chấp thuận… Vì đã là buộc thì có nói cũng giải quyết được gì đâu?!

Hơn 120 bảo tàng, phần lớn đều ế ẩm…

(Trích trả lời phỏng vấn của Phó GS Nguyễn Văn Huy, nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học VN)

-
Xin ông cho biết, hiện nay ước tính chúng ta có khoảng bao nhiêu bảo tàng trên cả nước và hiệu quả hoạt động của hệ thống này?

Trên cả nước hiện nay, chúng ta có khoảng hơn 120 bảo tàng, kể cả bảo tàng của các tỉnh, các bảo tàng chuyên ngành. Còn có khoảng 5-6 bảo tàng quy mô mang tầm cỡ quốc gia như: Bảo tàng Lịch sử Quân sự, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia VN, Bảo tàng Dân tộc học. Nếu được nhận xét chung về hoạt động của hệ thống bảo tàng hiện nay thì tôi cho rằng: Rất đơn điệu, tẻ nhạt, thiếu sáng tạo, không hấp dẫn được người xem.

- Vậy theo ông, nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng đáng buồn trên?

Có thể lý giải bằng ba nguyên nhân: Thứ nhất, vốn đầu tư và kinh phí, trang thiết bị cho việc xây dựng bảo tàng chưa tốt. Thứ hai, quan niệm về bảo tàng của chúng ta còn làm theo kiểu cũ, chủ yếu là để tuyên truyền, trưng bày hiện vật rất tùy tiện, ý tưởng không rõ ràng. Thứ ba, trình độ, tư duy của người làm bảo tàng hiện nay còn tồn tại quá nhiều hạn chế. Tất cả những điều trên làm cho bộ mặt của bảo tàng chúng ta hiện nay mờ nhạt .

- Xây dựng bảo tàng không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu lưu giữ hiện vật lịch sử mà còn cần phải đảm bảo được yếu tố kiến trúc và văn hóa. Theo ông, bảo tàng của chúng ta hiện nay chưa làm được điều đó?

- Vấn đề ở đây là cách làm của những người quản lý bảo tàng. Họ chưa nhận thức được hết vai trò và tầm quan trọng của hoạt động bảo tàng mang lại. Tư duy về làm bảo tàng còn nhiều vấn đề đáng bàn, chưa làm sống dậy được “hồn” của các hiện vật, bộ sưu tập, chưa biết cách làm cho chúng thêm hấp dẫn.

Đặc biệt, điều quan trọng của người làm công tác bảo tàng là phải làm cho người dân hiểu được giá trị cốt lõi, hiểu sâu tầng văn hóa của hiện vật đó. Điều đó, phần lớn các bảo tàng của chúng ta chưa làm được.

- Các chuyên gia đang tỏ ra khá lo lắng khi dự án Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam với số vốn đầu tư khủng đang được tiến hành triển khai. Theo ông, đề án đó nếu đi vào hoạt động trong thời điểm này đã hợp lý chưa?

- Rất cần một BTLSQG mới ra đời. Nhưng theo tôi, nhất thiết phải có sự thẩm định của các chuyên gia về bảo tàng, kinh tế để giúp tính đúng, tính đủ tránh tình trạng dư thừa. Cả không gian làm việc của 450 nhân viên cũng phải cân nhắc vị trí từng người, từng chỗ ngồi. Mỗi thứ tăng mỗi chút sẽ làm đội kinh phí lên sẽ gây lãng phí. Hiện, chúng ta có hơn 120 bảo tàng mà có mấy bảo tàng đông khách.

- Các nước có hệ thống bảo tàng tiên tiến khác, phải có con người, có hiện vật, có công nghệ vận hành rồi mới xây nhà bảo tàng. Còn chúng ta đang làm ngược lại. Cứ xây cái đã, trong ruột có gì tính sau? Ông nghĩ sao về nhận định này?

- Thực sự, nói bảo tàng chúng ta thiếu hiện vật là không chính xác. Vì hiện nay, chúng ta sở hữu rất nhiều hiện vật, phong phú nữa là khác. Nhưng vấn đề là chúng ta chưa tổ chức trưng bày tốt, chưa phát huy hết giá trị của các hiện vật, bộ sưu tập, vô tình làm lãng phí chúng.

- Nếu được đưa ra hướng để giải quyết tình trạng ảm đạm của hệ thống bảo tàng nước ta hiện nay, ông có ý kiến như thế nào?

Muốn hệ thống bảo tàng ngày càng khởi sắc, vận hành hiệu quả, theo tôi phải cập nhật được xu thế hoạt động chung của bảo tàng trên thế giới, đừng để chúng ta lạc hậu so với họ. Người làm bảo tàng phải thay đổi nhận thức trong cách làm việc. Điều quan trong nữa là cần có sự đầu tư thích đáng, có sự quan tâm cần thiết và đúng mực của các cấp quản lý để bộ máy bảo tàng hoạt động hợp lý hơn.

Đầu tư cho văn hóa cần tính đến sự lâu dài. Mà bảo tàng nếu được xây và vận hành tốt, tổ chức nội dung khoa học, sáng tạo, hiệu quả thì sẽ góp phần phát triển kinh tế đất nước qua việc nâng cao hiểu biết của công chúng, thu hút khách trong và ngoài nước.




Theo Vietnamnet