Hôm qua 6.11, có mặt tại Duyệt Chung, chúng tôi nhận thấy nhiều người dân vẫn chưa hết bàng hoàng trước trận lũ bùn đỏ ập về trong lúc trời không đổ một giọt mưa nào. Vừa hối hả cào từng lớp bùn đặc quánh, dọn dẹp lại nhà cửa, chị Mã Thị Bạch (xóm Nà Kéo) vừa kể: “Cơn lũ đến nhanh quá! Tôi đang đi họp tổ dân phố thì nghe có tiếng người hét gọi Bạch ơi về ngay, nhà mày ngập hết rồi! Tôi vội chạy về thì thấy bùn từ đâu tràn về ngập vào đầy nhà. Hoảng hồn, tôi chỉ kịp bê cái tivi và mấy bộ quần áo, chăn màn chạy lên đường. Một lúc sau, bùn đỏ đã ngập quá đùi, không thể sơ tán được gì nữa, đồ đạc vẫn nguyên trong nhà, mấy chục con gà mắc kẹt trong lồng cũng không kịp sơ tán, chết cả”.

Tìm hiểu nguyên nhân, chị Bạch và cư dân trong xóm được biết cơn lũ bùn xuất hiện do sự cố vỡ đập chắn nước thải tuyển rửa quặng của Xí nghiệp khai thác quặng sắt Nà Lũng (thuộc Công ty khoáng sản luyện kim Cao Bằng). 

Bùn đỏ tràn khắp cánh đồng

Con đường vào Xí nghiệp khai thác quặng sắt Nà Lũng tràn ngập toàn bùn đất. Hàng chục người và xe máy dồn tắc vì không qua được dòng suối nhỏ đã bị bùn đỏ đặc quánh ngập quá đầu gối. Cạnh đó, một máy xúc đang cố gắng dùng gàu gạt dòng bùn đỏ quạch, đặc sánh để thông đường cho dân đi lại. Dọc hai bên bờ suối dài khoảng 2 km, bùn đỏ tràn ngập khắp những cánh đồng lúa và hoa màu, vùi lấp giếng nước của dân.

Tại xóm 4 Nà Gà (xã Duyệt Trung), ông Nguyễn Văn Túc đang cố gắng dùng xẻng xúc đống bùn dày đặc bám đầy sân và giếng nước.

Ông cho hay những hộ dân sống gần bờ suối đã bị bùn đỏ vùi lấp hết ruộng đất ven suối. 

Theo những người dân sinh sống lâu năm ở đây, dòng suối này trước kia vốn trong xanh, cung cấp nước sinh hoạt và sản xuất cho cả vùng, nhưng từ ngày xí nghiệp khai thác quặng đi vào hoạt động, con suối bỗng trở nên đỏ quạch, không những không thể dùng sinh hoạt mà đến cả cá tôm cũng chết sạch. Điều đáng nói hơn, con suối này còn chảy ra sông Bằng - nơi cung cấp nước sinh hoạt và sản xuất cho cư dân ven sông.

Không phải lần đầu Mỏ quặng Nà Lũng được đưa vào khai thác những năm 1990. Quặng sắt sau khi được đào bới sẽ được phun nước rửa sạch. Nước thải chảy xuống, lắng bùn tại những cái đập lớn. Hiện nay có 4 đập chắn nước thải, đập chắn số 4 là đập cuối cùng trước khi nước xả ra suối. Tuy vậy, nó được đắp bằng đất, trông hết sức sơ sài, thiếu chắc chắn.

Trao đổi với chúng tôi, ông Lê Ngọc Quang, Phó chủ tịch UBND thị xã Cao Bằng, cho biết đây không phải lần đầu tiên người dân khu vực hạ nguồn của mỏ Nà Lũng bị ngập bùn. Trước đó, mỏ đã nhiều lần xả bùn làm ngập đồng ruộng và gây thiệt hại cho dân. Chính quyền địa phương đã yêu cầu phía công ty khắc phục hậu quả. Nhiều lần công ty này hứa sẽ có biện pháp chấm dứt tình trạng trên, nhưng đến nay, sự cố vẫn tái diễn. Hiện nay, công ty đang huy động máy xúc khơi thông bùn trên đoạn đường vào mỏ, sẽ dùng máy bơm nước rửa nhà cho những hộ bị bùn ngập vào nhà.

Lo ảnh hưởng tới sức khỏe

Nhưng vấn đề không phải chỉ vét hết bùn là xong. “Vì đây không phải loại bùn thông thường mà là bùn từ việc tuyển rửa quặng, có thể chứa các chất hóa học, kim loại nặng gây độc hại tới sức khỏe con người, cây trồng và vật nuôi. Chúng tôi rất lo ngại, nếu không có biện pháp vệ sinh, giải độc hiệu quả, sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của mọi người”, chị Bạch nói.