Trong vài năm trở lại đây, lãi suất cho vay thương mại của hệ thống ngân hàng (NH) luôn ở mức cao. Đặc biệt, kể từ năm 2011 và quý I/2012, lãi suất cho vay thông thường lên tới hơn 20%/năm, cao hơn gấp từ 3 - 4 lần so với các nước trong khu vực như Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia…

Theo thống kế mới nhất của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), lãi suất cho vay đối với VNĐ trong tháng 3/2011 vẫn tiếp tục đứng ở mức cao. Cụ thể, cho vay sản xuất - kinh doanh dao động bình quân từ 16,5% đến 20%/năm, cho vay lĩnh vực phi sản xuất từ 20-25%/năm. Đối với lĩnh vực được khuyến khích và ưu đãi là nông nghiệp, nông thôn và xuất khẩu, lãi vay cũng phố biến từ 14,5% đến 16%/năm. Như vậy có thể thấy, tại các NH thương mại cổ phần, mức lãi suất hầu như không hề giảm.

TS. Lê Xuân Nghĩa, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính tiền tệ quốc gia, cho biết với mức lãi suất lên tới trên 20%/năm như hiện nay, Việt Nam đang được xếp vào các nước có lãi suất cho vay cao nhất thế giới.

Chuyên gia tài chính NH, cố vấn cao cấp của HĐQT NH BIDV, TS. Cấn Văn Lực cũng nhìn nhận hiếm có quốc gia nào lãi suất cao và duy trì kéo dài như tại Việt Nam.

Theo ông Lực, hiện tại, lãi suất cho vay tại Trung Quốc tầm 5%/năm, Indonesia cũng mức này, còn Singapore thấp hơn. Trung bình của khu vực từ 6 - 8%/năm.

Đây là mức lãi suất cơ bản do NH trung ương các nước công bố. Nếu so sánh với trần lãi suất huy động của NHNN Việt Nam là 13%/năm và đầu ra tức lãi cho vay 16%/năm, thì khoảng cách giữa Việt Nam và các nước cũng đã “một trời một vực”.

Khó giảm

Ngày 13/3, NHNN đã giảm lãi suất cơ bản 1%/năm, ngay lập tức các NH thương mại cổ phần giảm lãi suất huy động tiền đồng xuống 13%/năm. Thế nhưng lãi suất cho vay đối với các doanh nghiệp chỉ giảm từ 2-4%/năm, vẫn còn ở mức từ 17-19%/năm.

TS. Lê Thẩm Dương, Trưởng khoa Quản trị doanh nghiệp, Trường ĐH Ngân hàng TP.HCM, cho rằng: “Nếu như lãi suất huy động các kỳ hạn đúng 13%/năm như quy định, lãi suất huy động không kỳ hạn ở mức thấp dưới 5%/năm thì lãi suất đầu vào của các NH khoảng 11%. Như vậy, lãi suất cho vay ở mức 14-15%/năm là NH đủ "sở hụi".

Thế nhưng lãi suất cho vay hiện vẫn ở mức 17-19%/năm. Nên câu hỏi đặt ra là, liệu NH có thật sự huy động với lãi suất 13%/năm hay không?

Thực tế cho thấy, ngay sau khi NHNN giảm lãi suất 1%, các NH ồ ạt tung ra các chương trình khuyến mãi.

Khách hàng gửi tiền tham gia chương trình bốc thăm trúng thưởng ngay (tần suất trúng thưởng 100%), cào trúng thưởng và chương trình quay số trúng thưởng cuối chương trình với giải đặc biệt từ 1 tỷ đồng trở lên... Cộng thêm chi phí này, lãi suất huy động thực đã cao hơn 13%.

"NH huy động được 10 đồng phải trích dự trữ bắt buộc, để lại một phần tiền dự trù thanh khoản, NH phải mua bảo hiểm tiền gửi cho số tiền này... Số còn lại mới cho vay. Số tiền cho vay này phải gánh cho toàn bộ chi phí trên, kể cả một phần lợi nhuận. Chi phí huy động tăng cao thì tất nhiên chi phí đầu ra buộc phải tăng cao", TS. Dương phân tích.

PGS.TS Trần Hoàng Ngân, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Kinh tế TP.HCM, nhận xét: “Khi người ta mua giá thấp thì sẽ bán giá thấp, bản thân các NH cũng muốn triển khai cho vay nếu không thì chết. Tuy nhiên một số NH lách vượt trần lãi suất là do vấn đề thanh khoản và thị trường chưa mang tính nghiêm minh. Đó là lý do lãi suất khó giảm”.

Một nguyên nhân khác khiến lãi suất cho vay vẫn chưa thể giảm được, theo TS. Lê Thẩm Dương do tâm lý "phòng thủ" thanh khoản. Những NH huy động được tiền thay vì cho doanh nghiệp vay thì lại mang tiền này mua trái phiếu hoặc cho vay trên thị trường liên NH.

Theo số liệu từ NHNN, doanh số giao dịch trên thị trường liên NH tháng 3 tăng cao hơn so với 2 tháng trước, lên hơn 660.000 tỷ đồng, trong đó giao dịch qua đêm và 1 tuần lên hơn 508.000 tỷ đồng.

Ông Lê Thẩm Dương cho rằng cho vay trên thị trường liên NH có tài sản thế chấp và nhanh thu hồi vốn vì kỳ hạn ngắn. Điều này giúp các NH cho vay khi cần có thể đáp ứng được thanh khoản. Chính vì vậy mà vốn từ NH không chảy vào sản xuất.