Ngày cuối tháng 2, anh Kiều, 42 tuổi, ở phường Hòa Hương, TP Tam Kỳ tranh thủ mày mò cải tiến bếp đun củi tạo nước nóng có dung tích nhỏ hơn so với thiết kế ban đầu. Việc này nhằm giảm giá thành, phù hợp với hộ gia đình ít người.

Anh Kiều là con út trong gia đình nông dân năm người con ở xã Bình Trung, huyện Thăng Bình. Năm 2006, anh tốt nghiệp ngành Điện - Điện tử, Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP HCM, hiện làm về điều khiển tự động và cải tiến máy móc cho một doanh nghiệp nước ngoài chuyên sản xuất chip điện tử ở khu công nghiệp Bắc Chu Lai, huyện Núi Thành.

Mùa đông năm 2019, anh Kiều cùng nhóm bạn du lịch ở vùng trồng sâm Ngọc Linh, xã Trà Linh, huyện Nam Trà My, lần đầu leo núi cao hơn 1.500 m và sinh hoạt trong giá lạnh hơn 10 độ C. Việc tắm giặt với dòng nước lạnh buốt từ khe suối là thử thách lớn đối với anh.

Đêm trên đỉnh núi, anh Kiều cùng nhóm bạn không thể chợp mắt vì giá buốt, mây mù bao phủ. Để sưởi ấm, họ đốt lửa ngồi quanh bếp. "Những ngày ở trên núi Ngọc Linh, tôi chứng kiến hàng trăm hộ dân, nhiều điểm trường học sinh bán trú phải chịu đựng buốt giá mà không có nước nóng để dùng", anh kể.

Hình ảnh đó mãi đeo bám kỹ sư Kiều. Anh nảy ra ý tưởng tận dụng lượng nhiệt dư thừa của bếp củi để tạo nước nóng, lưu trữ và sử dụng. Hơn 5 tháng nghiên cứu, anh hoàn thành bếp củi bằng inox vừa nấu ăn, vừa tạo ra nước nóng, tuổi thọ ước tính 15-20 năm.

Bếp gồm hai phần, một phần là bếp củi, một phần là bình chứa nước, kết nối với nhau bằng ống chịu nhiệt. Khi đun nấu, nhiệt dư thừa từ bếp củi sẽ được dẫn qua ống chịu nhiệt đến bình bảo ôn đựng nước và làm nóng nước trong bình. Bếp củi cháy khoảng 3 phút thì có nước nóng dẫn ra vòi để sử dụng, cháy khoảng 3 giờ thì nước sôi và được lưu trữ trong 3 ngày mới nguội.

Ngoài việc tạo nước nóng, bếp được thiết kế kín nên lượng củi đốt sẽ giảm một nửa. Củi cũng cháy đượm hơn so với bếp kiềng ba chân. Lượng củi đốt giảm kéo theo khí thải C02 ra môi trường ít hơn, nhiệt độ cao giúp đun nấu nhanh hơn.

So sánh với hệ thống nước nóng năng lượng mặt trời, anh Kiều chia sẻ loại bếp mình chế tạo phù hợp với vùng cao lạnh giá, mây mù. Vì vùng núi mùa đông sương mù, ánh sáng yếu, không tạo ra được nước nóng. Trong khi đó hệ thống bếp củi tạo nước nóng có thể dùng mọi lúc, dù mùa đông hay hè.

Sau khi nghiên cứu thành công, anh lấy tên "Hệ thống bếp củi tạo nước nóng Miền quê Việt", đến nay đã sản xuất, lắp đặt sáu bếp ở huyện Nam Trà My. Anh tặng cho Trung tâm Sâm Ngọc Linh một bếp, cung cấp năm bếp cho các điểm trường. Anh cũng đã gửi hồ sơ thiết kế bếp đến Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ để đăng ký bản quyền.

Tại cuộc thi sáng tạo kỹ thuật tỉnh Quảng Nam năm 2023, hệ thống bếp củi tạo nước nóng Miền quê Việt (Bếp nước nóng T-sona) của anh Kiều giành giải nhì (cuộc thi không có giải nhất). "Do tài chính cá nhân hạn hẹp, tôi chưa thể tặng miễn phí bếp cho các điểm trường. Mỗi bếp tôi chỉ lấy bằng số tiền bỏ ra mua vật liệu, thuê thợ cơ khí gò hàn và công vận chuyển, lắp đặt 11 triệu đồng, trong khi giá thành 13 triệu đồng", anh nói và cho biết không có mục đích thương mại loại bếp này.

Hiện anh Kiều cải tiến bếp với bình chứa dung tích nhỏ nhằm hạ giá thành xuống 8 triệu đồng để người dân dễ tiếp cận. Anh mong bếp của mình đến với tất cả hộ gia đình còn sử dụng bếp củi để nâng cao chất lượng đời sống, mong các nhà hảo tâm góp sức để lan tỏa hệ thống bếp tới người nghèo, nhất là trẻ em vùng cao.

Ông Nguyễn Trần Vỹ, Phó hiệu trưởng trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học Vừ A Dính, xã Trà Don, cho biết nhiều điểm trường bán trú thời tiết lạnh không có nước nóng sử dụng. Thầy cô, nhân viên thường nấu ăn bằng bếp củi. Khi biết hệ thống bếp tạo nước nóng của anh Kiều, thầy Vỹ đã kêu gọi hơn 50 triệu đồng lắp đặt ở bốn điểm trường.

Phó hiệu trưởng Vỹ đánh giá khi đun nấu, bếp tạo nước nóng nhanh. Nước nóng đem dùng nấu ăn, cho học sinh tắm. "Một bếp có thể phục vụ 30-40 học sinh liên tục. Bếp củi tạo nước nóng đắt hơn hệ thống mặt trời nhưng hợp lý ở vùng cao, vì mùa đông cần nước nóng và có thể phục vụ nhiều học sinh", thầy Vỹ nói.

Thầy Vỹ đang đặt hàng anh Kiều cải tiến bếp tạo nước nóng từ gas. Hiện các trường chính bán trú nấu ăn bằng bếp gas, quá trình nấu dư thừa nhiệt lượng lớn. Nếu bếp được cải tiến sẽ tiếp cận số đông người tiêu dùng hơn.