Dự và chủ trì buổi tọa đàm có anh Nguyễn Anh Tuấn, Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất BCH Trung ương Đoàn; Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Giang Trần Đức Quý; anh Nguyễn Hải Minh, Ủy viên BTV Trung ương Đoàn, Phó Chủ tịch Thường trực Trung ương Hội LHTN Việt Nam.

Cùng dự có lãnh đạo lãnh đạo các Ban, bộ, ngành ở Trung ương, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng, đại diện các ban, đơn vị của Trung ương Đoàn, Trung ương Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam; các nhà khoa học, văn hóa, học giả, chuyên gia về văn hóa; các đoàn viên, thanh niên, học sinh trên địa bàn huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang.

Phát biểu đề dẫn tọa đàm, anh Nguyễn Hải Minh, Phó Chủ tịch Thường trực Trung ương Hội LHTN Việt Nam cho biết, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm đến việc xây dựng và phát triển nền văn hóa nước nhà. Ngay từ khi chưa giành được chính quyền, Đề cương Văn hóa Việt Nam (năm 1943) của Đảng đã xác định xây dựng nền Văn hóa Việt Nam dân tộc, đại chúng và khoa học, đặt văn hóa ngang hàng với chính trị và kinh tế. Quan điểm của Đảng khẳng định các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc Việt Nam luôn là sức mạnh nội sinh bền vững trong quá trình giao lưu, hội nhập trở thành động lực mạnh mẽ góp phần thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, tạo nên “Bản lĩnh Việt Nam” hòa mình cùng “dòng chảy” của văn hóa nhân loại.

Cũng theo anh Minh, vùng biên giới ở nước ta có hệ thống di sản văn hóa vô cùng phong phú, đa dạng với nhiều sắc thái văn hóa đặc sắc, hấp dẫn. Nơi đây cũng là vùng biên cương, là “phên dậu” của Tổ quốc với vị trí chiến lược hết sức quan trọng về chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Đồng bào sinh sống tập trung thành từng thôn, bản, có khi rải rác, đan xen nhưng vẫn tạo thành nhiều dân tộc với bản sắc văn hóa riêng, còn lưu giữ được các giá trị văn hóa đặc sắc.

“Tuy nhiên trong dòng chảy của đời sống hiện đại, bản sắc văn hóa, ngôn ngữ của đồng bào đang ít nhiều bị mai một, thậm chí còn có hiện tượng lãng quên trong một bộ phận lớp trẻ. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa vùng biên là vấn đề cần được quan tâm”, anh Minh nói.

Tọa đàm “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa vùng biên” là hoạt động thiết thực góp phần thực hiện chủ trương mới của Đảng, Nhà nước về Văn hóa; phát huy vai trò xung kích sáng tạo của tuổi trẻ trong sự nghiệp chấn hưng văn hóa dân tộc, bảo tồn và phát huy văn hóa vùng biên. Qua đó tăng cường tuyên truyền, nâng cao ý thức tôn trọng, trách nhiệm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa các dân tộc Việt Nam cho mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ của các dân tộc anh em.

Tọa đàm tập trung vào 04 nội dung chính gồm: Về công tác bảo tồn và phát huy giá trị Văn hóa dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc; các Chính sách hiện nay của Đảng và nhà nước trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị Văn hóa vùng biên; các nội dung về văn hóa với vấn đề phát triển kinh tế - xã hội và an ninh vùng biên và vai trò của Thanh niên trong bảo tồn, xây dựng, phát huy giá trị văn hóa bản địa.

Bảo tồn văn hóa, phát triển bền vững

Mờ đầu tọa đàm, PGS. TS. Lâm Bá Nam, Chủ tịch Hội Dân tộc học và Nhân học Việt Nam cho rằng: Di sản văn hóa của cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam là rất khổng lồ và vĩ đại. Trong nhiều năm qua chúng ta đã tiến hành nhận diện di sản này và đã có những thành công nhất định.

Theo ông Nam những thành tựu này mới chỉ là bước đầu. Văn hoá và các giá trị truyền thống của các dân tộc cần được coi trọng là động lực phát triển kinh tế – xã hội ở các dân tộc, các vùng. Việc xây dựng bất cứ chương trình, dự án phát triển nào cũng cần phải quán triệt quan điểm thực sự kế thừa và phát triển các giá trị văn hoá truyền thống các dân tộc, của mỗi dân tộc; phải có cái nhìn xuất phát từ nền văn hoá của mỗi dân tộc, mỗi vùng; lý giải xem sao họ lại ứng xử như vậy? Trong cách ứng xử văn hoá như vậy điều gì là tích cực, tôt, điều gì còn chưa tốt? Phải có quan điểm nghiên cứu và kế thừa một cách thực sự những ứng xử văn hoá, những kiến thức, tri thức địa phương, hệ thống quản lý cộng đồng truyền thống của mỗi dân tộc trong phát triển.

Vấn đề quan trọng chủ yếu là chủ thể phải tự nhận thức, tự thấy nhu cầu phải đổi mới, thay đổi và phát triển. Nhà nước, các tổ chức xã hội, phi chính phủ không được gò ép, làm thay, áp đặt. Xây dựng tự ý thức của mỗi người dân đối với sự phát triển là yêu cầu sống còn đối với phát triển của mỗi dân tộc.

Bên cạnh đó, cần xây dựng, khuyến khích lòng tự hào về nền văn hoá của dân tộc mình, bắt đầu từ những thành tố văn hoá nhỏ nhất cho đến hệ thống kiến thức địa phương, hệ thống quản lý cộng đồng truyền thống, hệ thống và các quan hệ kinh tế ở miền núi. Xây dựng quan điểm về việc tăng cường huy động nội lực xã hội và tinh thần của các dân tộc tự lực, tự sáng tạo…

Để bảo tồn, giữ gìn và quảng bá những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc Hà Giang, anh Thò Mí Pó, Trưởng thôn Pả Vi Hạ, xã Pả Vi, Mèo Vạc thì đề xuất: Cần tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền vận động nhân dân thực hiện tốt việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc mình; giữ gìn và phát huy hiệu quả bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp, đồng thời kiên quyết bài trừ, loại bỏ các hủ tục lạc hậu của đồng bào các dân tộc. Thực hiện chính sách về khen thưởng, ưu đãi đối với các gia đình, dòng họ tiêu biểu định kỳ hàng năm trong việc cưới, việc tang…

Bên cạnh đó, phát huy vai trò hội nghệ nhân dân gian, người có uy tín trong thôn trong việc phát huy giá trị truyền thống của dân tộc mình. Tăng cường đẩy mạnh đưa văn hóa truyền thống vào giảng dạy trong nhà trường để các cháu học sinh hiểu được văn hóa truyền thống của dân tộc mình…

Tận dụng truyền thông số

Còn theo PGS.TS Nguyễn Việt Hùng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội thì việc sử dựng truyền thông đa phương tiện trong công tác bảo tồn, giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc vùng biên trong thời đại ngày nay là xu thế và là điều cần thiết.

Việc người dân tự thích nghi, tham gia vào xu hướng toàn cầu hóa, thị trường, từ đó tạo nên sức đề kháng hay thích nghi với thay đổi kinh tế, văn hóa bên ngoài. Đã từ lâu, họ không có thủ lĩnh, các cộng đồng/nhóm ở từng địa phương tự quyết định cách thức tổ chức đời sống kinh tế, sản xuất, thực hành văn hóa.

Đặc biệt, trong một xã hội hiện đại với sự bùng nổ thông tin, công nghệ thì mỗi công dân không bị bỏ lại phía sau, cũng nhờ công nghệ và phương thức truyền thông đa phương tiện cho phép công chúng thu nhận thông tin bằng cả hình ảnh, âm thanh, văn bản làm thay đổi cách tiếp cận thông tin của công chúng, xóa bỏ khoảng cách về trình độ, về văn hóa, thậm chí về ngôn ngữ. Bởi cách truyền thông qua kênh hình là chủ yếu, nên công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ sẽ rất nhanh chóng nắm bắt và ứng dụng. Việc sử dụng các công cụ truyền thông đa phương tiện được xem là giải pháp phù hợp, hứa hẹn đem lại hiệu quả giáo dục, tuyên truyền cho lớp thanh thiếu niên hiện nay.

PGS.TS Nguyễn Việt Hùng đề xuất, cần có các tổ chức cơ quan quản lí về truyền thông, thông tin, văn hóa xây dựng các kênh youtube, tiktok, facebook của cộng đồng/nhóm Mông; xác lập hệ thống thông tin, lựa chọn thông tin và khai thác như một công cụ để xử lí, phổ biến thông tin tuyên truyền văn hóa, giá trị truyền thống. Chẳng hạn có thể chọn dân ca Mông là điểm tựa đi đến đời sống tâm hồn người Mông: tổ chức các cuộc thi biểu diễn dân ca Mông trên tiktok, youtube; thi thổi khèn Mông…

Bên cạnh đó, khuyến khích các cá nhân nổi trội trong cộng đồng người Mông và các dân tộc anh em sử dụng các kênh tiktok, facebook, youtube cá nhân đăng tải các chủ đề liên quan đến địa danh, sản vật, nhân vật, truyền thống của người Mông và Hà Giang, tạo nên sức ảnh hưởng trong cộng đồng…

Phát biểu Kết luận, anh Nguyễn Anh Tuấn, Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn khẳng định tọa đàm có ý nghĩa rất quan trọng, tính chiến lược lâu dài trong phát triển các giá trị văn hóa. “Văn hóa không chỉ là cội nguồn, không chỉ là nguồn lực, động lực cho sự phát triển mà văn hóa còn là bức tường thành vững chắc, kiên cố nhất, có ý nghĩa nhất bảo vệ vững chắc biên cương Tổ quốc”, anh Tuấn nhấn mạnh.

“Tôi nghĩ nếu không có văn hóa đủ mạnh thì không chỉ không bảo vệ được cương thổ đất nước mà còn bị xâm lăng, đồng hóa văn hóa thì sẽ ảnh hưởng tới sự phát triển trường tồn của dân tộc”, anh Tuấn nói.

Cũng theo Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn, trong thời gian vừa qua, Trung ương Đoàn đã tập trung triển khai 3 trọng tâm lớn trong phát triển văn hóa là: Văn hóa trên không gian số, văn hóa biên cương và khởi nghiệp văn hóa.

Trong đó, hôm nay chương trình có một loạt hoạt động tại Mèo Vạc, Hà Giang với chủ đề "bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa vùng biên", Trung ương Đoàn, Trung ương Hội LHTN Việt Nam sẽ tiếp tục chỉ đạo, hướng dẫn các tỉnh, thành đoàn tổ chức tọa đàm, trao đổi và nhận thức rõ hơn, đặc biệt sau tọa đàm thì xác định được công việc tham gia phát huy giá trị văn hóa vùng biên trong việc bảo vệ tổ quốc.

Khởi nghiệp văn hóa là công việc quan trọng với thanh niên trong việc bảo tồn, chấn hưng, phát huy giá trị văn hóa dân tộc.

Văn hóa vùng biên gắn với con người vùng biên. Lực lượng biên phòng chỉ là nòng cốt, người dân mới là sức mạnh to lớn để bảo vệ vững chắc biên cương của quốc gia. Chính người dân ở vùng biên giới với truyền thống văn hóa được kết tinh thành ý chí dân tộc sẽ là những cột mốc sống quan trọng quyết định thành bại chiến lược bảo vệ biên giới bảo vệ quốc gia.

Chỉ ra những việc cần làm trong thời gian tới, anh Nguyễn Anh Tuấn cho rằng, Trung ương Đoàn sẽ nhanh chóng triển khai các công việc liên quan đến việc phát triển văn hóa, trong đó có xác định một số quan điểm lớn. Thứ nhất, bắt đầu từ thiếu niên nhi đồng. Chính sự xâm nhập ở trường tiểu học hôm nay cho chúng ta có thêm niềm tin đối với mô hình "Đưa văn hóa truyền thống vào trường học". “Đề nghị Ban Thanh niên Trường học, Ban Công tác thiếu nhi của Trung ương Đoàn nghiên cứu hình mẫu này để thiết kế lại giờ ra chơi trải nghiệm sáng tạo, tiết học ngoại khóa... Tôi nghĩ mô hình này có ý nghĩa với tất cả trường học. Các em ngay từ nhỏ được giáo dục, bồi đắp về tự hào truyền thống văn hóa đất nước Việt Nam, truyền thống văn hóa dân tộc, tộc người; và có ý thức trách nhiệm, khát vọng bảo tồn, phát huy và lan tỏa thì chắc chắn văn hóa đó sẽ trường tồn. Quan điểm Trung ương Đoàn sẽ bắt đầu từ các cháu thiếu niên nhi đồng để tạo nền tảng vững chắc”, anh Tuấn nói.

Thứ hai, cần phải chuyển đổi số để bảo tồn, phát huy và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống. Trong đó, cần số hóa tài nguyên văn hóa, rồi kết nối, truyền thông mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo...vMuốn làm những việc này cần nâng cao năng lực số cho thanh thiếu nhi.

Bên cạnh đó, chỉnh sửa và loại bỏ những cái chưa hay chưa tốt. Vai trò của thanh niên rất quan trọng. Việc xóa bỏ những thủ tục lạc hậu, phát huy tốt đẹp là sức mạnh của người dân, hình thành nguồn nhân lực chất lượng cao.

Tọa đàm “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa vùng biên” và các hoạt động an sinh xã hội được tổ chức là là hoạt động thiết thực hưởng ứng các hoạt động thi đua chào mừng Đại hội Đoàn các cấp tiến tới Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII nhiệm kỳ 2022-2027.

Hải Đăng